Zhou Dunyi (1017–1073) - Şimali Song sülaləsi dövründə yaşamış Çin filosofu və Yeni Konfutsiçiliyin banilərindən biri idi. O, Daoçuluq və Konfutsiçiliyi birləşdirən fəlsəfi baxışları ilə tanınır və ən çox "Tayci Diaqramının Şərhi" adlı əsəri ilə məşhurdur. Zhou Dunyi Çin fəlsəfəsində yin-yang və beş ünsür nəzəriyyələrini Konfutsiçi təlimlərlə uzlaşdırmağa çalışan ilk düşünürlərdən biri olmuşdur. Həyatı Zhou Dunyi Şimali Song imperiyasında, indiki Hunan əyalətində anadan olmuşdur. O, erkən yaşlarından klassik Çin mətnləri ilə maraqlanmış və dövlət qulluğunda çalışmışdır. Lakin daha sonra o, idarəçilikdən çəkilərək fəlsəfi və akademik fəaliyyətə yönəlmişdir. Onun fikirləri sonrakı dövrlərdə Cheng Hao, Cheng Yi, Zhu Xi kimi məşhur Yeni Konfutsiçi filosoflara güclü təsir göstərmişdir. Əsas fəlsəfi fikirləri Tayci (Ali İlkinlik) və Kosmologiya Zhou Dunyi kainatın quruluşunu izah etmək üçün Daoçuluqdan gələn Tayci konseptini istifadə etmişdir. O, kainatın bir başlanğıc nöqtəsi (Tayci) olduğunu və onun yin və yang qarşılıqlı təsiri ilə hərəkətə gəldiyini bildirirdi. Bu fikir sonrakı Konfutsiçi fəlsəfədə kosmoloji əsaslardan biri oldu. Daoçuluq və konfutsiçiliyin birləşməsi Zhou Dunyi, Daoçuluğun təbiət və kainat anlayışlarını Konfutsiçi etik prinsiplərlə birləşdirərək harmoniyanı və təbii axını vurğulamışdır. Onun düşüncəsinə görə, insanlar təbiətlə uyğun yaşamalı və daxili əxlaqi kamilliyə çatmağa çalışmalıdırlar. İnsan və əxlaq fəlsəfəsi Özünütərbiyə və Harmoniya: Zhou Dunyi insanın daxili mənəviyyatını inkişaf etdirməsini və təbiətin qanunları ilə ahəngdar yaşamasını vurğulamışdır. Əxlaqi mükəmməllik: O, Konfutsiçiliyin əsasını təşkil edən insanlıq, düzgünlük, ədalət və müdriklik prinsiplərini qəbul edirdi və onların kainatın əsas təbiəti ilə əlaqəli olduğunu göstərməyə çalışırdı. Əsas əsərləri "Tayci Diaqramının Şərhi" – Bu əsərdə Zhou Dunyi kainatın necə yarandığını və yin-yang prinsiplərinin necə işlədiyini izah edir. "Ümumi Kitab" – Burada isə o, öz etik və fəlsəfi fikirlərini təqdim edir. Mirası və təsiri Zhou Dunyi yeni konfutsiçiliyin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Onun ideyaları sonrakı Konfutsiçi düşüncəyə, xüsusilə Cheng qardaşları və Zhu Xi kimi filosofların təlimlərinə güclü təsir göstərmişdir. O, Daoçuluq və Konfutsiçiliyi birləşdirən ilk böyük alimlərdən biri hesab olunur və Yeni Konfutsiçi fəlsəfənin kosmoloji əsaslarını qoymuşdur. Zhou Dunyi Çin fəlsəfəsində mühüm yer tutan, kainat və əxlaq arasında əlaqə qurmağa çalışan bir filosof idi. Onun Tayci nəzəriyyəsi və harmoniyaya yönəlmiş etik prinsipləri Çin düşüncə tarixinə böyük təsir göstərmiş və sonrakı filosoflar tərəfindən inkişaf etdirilmişdir.

İstinadlar

https://en.wikipedia.org/wiki/Zhou_Dunyi

https://iep.utm.edu/zhou-dun/

https://www2.kenyon.edu/Depts/Religion/Fac/Adler/Writings/Chou.htm

http://www.chinaknowledge.de/History/Song/personszhoudunyi.html

https://www.rep.routledge.com/articles/biographical/zhou-dunyi-1017-73/v-1

https://www.biyografya.com/tr/biographies/zhou-dunyi-52972eed

https://www.wikidata.org/wiki/Q197962

Tarix : 13 mart 2025

Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.