Yona Friedman (1923–2022) Fransız memar və urbanistdir, modern memarlığın ən maraqlı və qeyri-adi fiqurlarından biri olaraq tanınır. O, müasir şəhər plancılığı və memarlıq sahələrində inqilabi fikirlər təqdim etmişdir, xüsusən də istifadəçilərin və icmaların daha sərbəst və dinamik şəkildə yaşayacağı yaşayış mühitləri yaratmağın vacibliyini vurğulamışdır. Onun işləri, xüsusən də "mobil" və "fərdi tələblərə uyğunlaşan" şəhər mühitləri ilə əlaqədar təklifləri ilə məşhurdur. Erkən həyat və təhsil Yona Friedman 1923-cü ildə Budapeştdə doğulmuşdur. II Dünya Müharibəsi dövründə Macarıstanda, sonra isə Fransa'da təhsil almışdır. 1940-cı illərin sonlarından etibarən memarlıq və urbanistik dizayna dair qeyri-adi və sosial məzmunlu nəzəriyyələr irəli sürməyə başlamışdır. O, həmçinin, modernizmin sosial təbiətini, şəhər həyatını insan mərkəzli şəkildə formalaşdırmağı təklif etmişdir. Memarlıq yanaşması Friedman, memarlıqda və şəhər plancılığında ənənəvi yanaşmalardan fərqli olaraq, insanların ehtiyaclarına uyğun, daha çevik və dəyişkən həyat mühitlərinin yaradılmasının vacibliyini vurğulamışdır. O, memarlığın yalnız strukturlar yaratmaqla məhdudlaşmaması, əksinə insanlara öz mühitlərini yaratmağa imkan verən, daha interaktiv və mobil dizaynları təşviq etməsi lazım olduğunu düşünürdü. Onun yanaşmasında, memarlıq və şəhər plancılığı yalnız estetik və funksional baxımdan deyil, həm də istifadəçilərin dəyişən tələblərinə cavab verə biləcək şəkildə formalaşmalıdır. Yona Friedman, bu yanaşmaları "mobil" və "dinamik memarlıq" olaraq təqdim etmişdir. Əsas layihələr və fikirlər La Ville Spatiale (Kosmik Şəhər): Yona Friedman, "Kosmik Şəhər" (La Ville Spatiale) adlı layihəsi ilə məşhurdur. Bu konsept, şəhərin sabit və qeyri-dəyişkən bir struktura malik olmasından fərqli olaraq, yer üzündəki hərəkətlilik və istifadəçi ehtiyaclarını daha çox nəzərə alaraq, müxtəlif mobil və dəyişkən hissələrdən ibarət olan bir şəhər təsəvvür edir. Bu, tikililərin və infrastrukturun zamanla dəyişə bilən və inkişaf edən şəkildə təşkil edilməsini təklif edirdi. Sosial Mənzillər və Yüksək Platformalar: Friedman, şəhərlərdə fərdi və kollektiv tələbləri nəzərə alaraq, çoxsaylı fərdi mənzillərin dəyişən ehtiyaclara cavab verən sistemlərə çevrilməsinin vacibliyini vurğulamışdır. Onun bu ideyaları, xüsusilə yüksək binaların və platformaların interaktiv şəkildə dizaynını təklif etmişdir. Modul dizayn yanaşmaları: Friedman, "modul" memarlıq yanaşmalarını təklif etmişdir, burada struktur komponentləri müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərə bilir və tək başına tikililəri formalaşdırmadan birləşə bilər. Bu yanaşma, insanlara daha çevik və fərdi yaşayış şəraiti yaratmağa imkan verirdi. Sosial və ekoloji düşüncələr: Yona Friedman, memarlıqda sosial və ekoloji məsələləri bir araya gətirən işlər görmüşdür. Onun nəzəriyyələri, şəhər həyatının sadəcə fiziki strukturlardan deyil, həm də insanların bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqələrindən ibarət olması lazım olduğunu vurğulamışdır. Sosial mühitlərin dəyişkənliyinə uyğunlaşan dizaynlar yaratmağa çağırmışdır. Təsiri və mirası Yona Friedman, memarlıq və şəhər plancılığında ənənəvi sərhədləri aşaraq yeni və qeyri-adi yanaşmalar təqdim etmişdir. O, müasir şəhər həyatını daha çevik və istifadəçi mərkəzli şəkildə təşkil etməyə çalışan bir sənətkardır. Onun işləri, xüsusən də sosial və ekoloji tələbləri nəzərə alan dizaynları ilə gələcək nəsil memarlarına ilham vermişdir. Friedman, həmçinin, memarlığın yalnız sənətkarlıq deyil, insanların və icmaların daha yaxşı yaşaması üçün bir vasitə olması lazım olduğu fikrini irəli sürmüşdür. O, həmçinin, "açıq memarlıq" ideyasını müdafiə etmişdir ki, burada insanlar mühitlərini öz ehtiyaclarına uyğun şəkildə qurmağa qadir olurlar. Yona Friedman, memarlıq və şəhər plancılığında qeyri-adi və inqilabi yanaşmaları ilə tanınmışdır. Onun təklif etdiyi "mobil memarlıq" və "dinamik şəhər" ideyaları, müasir şəhər mühitlərinin daha funksional və insan ehtiyaclarına uyğun şəkildə inkişaf etməsini təşviq etmişdir. Friedman, memarlıq və şəhər plancılığını daha çevik və sosial ehtiyaclara uyğun hala gətirən bir fiqur olaraq dünya memarlıq tarixində öz yerini almışdır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Yona_Friedman
https://www.architectural-review.com/essays/reputations/yona-friedman-1923-2020
https://www.moma.org/artists/8109-yona-friedman
https://www.moma.org/collection/works/800
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1223564
https://galeriepoggi.com/en/liste-artistes/yona-friedman-en/
https://www.galleriaminini.it/artist/yona-friedman/
Tarix : 15 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
