William Paley - İngiltərəli filosof, teoloq və etik nəzəriyyəçi olaraq tanınır. İzah edilmiş təbiət və həqiqətə uyğun din təlimləri mövzusunda geniş işlər görmüşdür. Onun düşüncələri təbii dinin müdafiəsi və əxlaqi fəlsəfənin qurulmasında mühüm yer tutmuşdur. Paleyin ən çox tanınan əsəri "Natural Theology" (Təbii Teologiya) əsəridir, burada o, təbiətdəki komplekslik və nizamın Tanrı'nın varlığını göstərdiyini iddia etmişdir. Həyatı və təhsil William Paley, 1743-cü ildə İngiltərənin Peterborough şəhərində doğulmuşdur. O, Cambridge Universitetində təhsil almış və dini təhsilini burada almışdır. Təhsilini başa vurduqdan sonra, Paley uzun müddət din xadimi kimi fəaliyyət göstərmişdir. Onun həyatı boyunca çox sayda dini və fəlsəfi əsərləri nəşr olunmuş, xüsusilə təbiət fəlsəfəsi və əxlaqi düşüncələr sahəsində böyük təsir göstərmişdir. 1805-ci ildə vəfat etmişdir. Əsas fəlsəfi görüşləri 1. Təbii teologiya və tanrı'nın varlığı Paley, təbiətin nizam və sisteminin Tanrının varlığını göstərdiyini iddia etmişdir. O, təbiətdəki hər bir canlı və təbii hadisələrin mükəmməl bir şəkildə işləndiyini və bu mükəmməlliyin bir yaradıcı tərəfindən tərtib edildiyini düşünürdü. "Natural Theology" (Təbii Teologiya) əsərində, o, təbiətə olan diqqətli müşahidələrin Tanrının varlığını necə isbat etdiyini izah edir. 2. Əxlaqi fəlsəfə və utilitarizm William Paley, əxlaq məsələlərində utilitarizm prinsipini müdafiə etmişdir. O, əxlaqi davranışların məqsədinin insanların ən çox xoşbəxtliyi əldə etməsi olduğunu düşünürdü. Onun əxlaq nəzəriyyəsi, "məqsədin hərəkətləri qiymətləndirməsi" prinsipinə əsaslanır. Əxlaqi qərarlar, xoşbəxtlik və zərərin azaldılması məqsədinə xidmət etməlidir. Paley, təbiət hüquqları və insan hüquqları mövzularını da utilitarist yanaşma ilə izah etmişdir. 3. Xristianlıq və etik düşüncələr Xristian teologiyası və mənəvi həyat məsələlərində, Paley, məsihçi dəyərlərin və əxlaqi davranışların insan cəmiyyətinin inkişafında və təkmilləşməsində mühüm rol oynadığını vurğulamışdır. O, xristianlığa bağlılığı və Tanrının iradəsini cəmiyyətin ahəngdar şəkildə inkişaf etməsinin əsas şərti kimi qiymətləndirmişdir. Əsərləri və əhəmiyyəti "Natural Theology" (Təbii Teologiya) – Paleyin ən məşhur və təsirli əsəri olan bu kitab, təbiət və nizamın Tanrının varlığını isbat edən bir sübut olduğunu irəli sürür. Bu əsər, teizm və təbii din düşüncələrinin inkişafında mühüm yer tutmuşdur. "Evidences of Christianity" (Xristianlığın Sübutları) – Bu əsərində Paley, xristian inancının doğruluğunu və şəriət hüququnun təbiət qanunları ilə uyğunluğunu izah edir. "Principles of Moral and Political Philosophy" (Əxlaqi və Siyasi Fəlsəfənin Prinsipləri) – Bu əsərdə Paley, utilitarizm və əxlaqi hüquqlar ilə bağlı nəzəriyyələrini təqdim etmişdir. Nəticə və irsi William Paley, təbiət fəlsəfəsi, Tanrının varlığı və xristian teologiyası sahələrindəki əsərləri ilə dərin təsir yaratmışdır. Onun təbii teologiya və əxlaqi fəlsəfə mövzusundakı yanaşmaları müasir dövrə qədər böyük təsirini qorumuşdur. O, həmçinin utilitarizm və təbiət hüquqları sahəsindəki yanaşmaları ilə əxlaqi nəzəriyyələrin inkişafına böyük töhfə vermişdir. Paleyin təbiət fəlsəfəsi, xüsusilə təbii dünyada nizam və Tanrı'nın yaradıcı rolu ilə bağlı təklif etdiyi ideyalar, dövrün teoloji mübahisələrinə və fəlsəfi fikirlərinə mühüm təsir göstərmişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/William_Paley
https://ucmp.berkeley.edu/history/paley.html
https://www.britannica.com/biography/William-Paley
https://en.wikipedia.org/wiki/Watchmaker_analogy
https://alumni.christs.cam.ac.uk/william-paley
https://www.ccel.org/ccel/paley
https://ncse.ngo/william-paley-1743-1805
Tarix : 13 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
