William Gilbert (1544–1603) - İngilis həkimi, fizik və alim. O, elektrik və maqnetizm sahəsində fundamental tədqiqatları ilə tanınır. Gilbert, elektrik və maqnetizmi ilk dəfə sistemli şəkildə araşdıran alimlərdən biri olmuşdur və onun işləri gələcəkdə elektrik və maqnetizmin inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Erkən həyatı və təhsili William Gilbert 1544-cü ildə İngiltərənin Colchester şəhərində anadan olmuşdur. O, Cambridge Universitetində təhsil almış və 1569-cu ildə tibb üzrə doktorluq dərəcəsini qazanmışdır. Gilbert əsasən həkim kimi fəaliyyət göstərmiş və İngiltərə kraliçası I Yelizavetanın şəxsi həkimi olmuşdur. Lakin onun elmi maraqları yalnız tibb sahəsi ilə məhdudlaşmamışdır. O, fizika və xüsusilə maqnetizm üzərində araşdırmalar aparmağa başlamışdır. Elektrik və maqnetizm sahəsində kəşfləri "De Magnete" (1600) – maqnetizmin əsası Gilbert 1600-cü ildə "De Magnete, Magneticisque Corporibus, et de Magno Magnete Tellure" adlı kitabını nəşr etdi. Bu əsər, elektrik və maqnetizmi araşdıran ilk fundamental elmi traktatlardan biri hesab olunur. Bu kitabda o, Yer kürəsinin nəhəng bir maqnit kimi davrandığını və bununla kompas iynəsinin Yer maqnit sahəsinə görə istiqamətləndiyini izah etmişdir. Gilbert bu kitabında həmçinin fərqli materialların elektrik və maqnit xassələrini tədqiq etmiş və bir sıra mühüm kəşflər etmişdir: "Elektrik" terminini elmə gətirdi: O, yunanca "elektron" (kəhrəba) sözündən ilhamlanaraq "electricus" terminini işlətmişdir. Elektrostatik yükün mövcudluğunu sübut etdi: O, bəzi materialların sürtünmə nəticəsində elektrik yükləndiyini müşahidə etmişdir. Elektrostatik və maqnetik qüvvələri fərqləndirdi: O göstərdi ki, elektrik qüvvələri maqnetik qüvvələrdən fərqlənir və eyni prinsiplə işləmirlər. Yer kürəsini bir maqnit kimi izah etdi: Onun bu nəzəriyyəsi sonradan geomaqnetizm elminin inkişafına səbəb oldu. Gilbert və kopernik modeli Gilbert həmçinin Kopernikin heliosentrik nəzəriyyəsini dəstəkləyən alimlərdən biri idi. O, Yer kürəsinin fırlanmasını və maqnit qüvvələrinin planetlərin hərəkəti ilə əlaqəsini tədqiq etmişdir. Bu ideyalar onun dövrü üçün cəsarətli və inqilabi hesab edilirdi. Elmi irsi və təsiri William Gilbertin kəşfləri elektrik və maqnetizmin gələcək inkişafına mühüm təsir göstərmişdir. Onun işləri daha sonra Robert Boyle, Stephen Gray, Benjamin Franklin və Michael Faraday kimi alimlər tərəfindən genişləndirilmişdir. Elektrostatika və maqnetizmin ayrı-ayrı sahələr olduğunu müəyyənləşdirdi. Yer maqnetizmini izah edərək naviqasiya və geofizika elminin əsasını qoydu. "Elektrik" sözünün elmə daxil edilməsinə səbəb oldu. William Gilbert elektrik və maqnetizm sahəsində müasir elmin əsasını qoyan alimlərdən biridir. Onun "De Magnete" kitabı elmi inqilab dövründə maqnetizm və elektrostatika ilə bağlı ilk əsaslı araşdırma idi. O, eksperimental elmin vacibliyini vurğulayan ilk fiziklərdən biri kimi tarixdə mühüm yer tutur.
https://en.wikipedia.org/wiki/William_Gilbert_(physicist)
https://www.britannica.com/biography/William-Gilbert
https://physicsworld.com/a/william-gilbert-forgotten-genius/
https://nationalmaglab.org/magnet-academy/history-of-electricity-magnetism/pioneers/william-gilbert/
https://www.lancaster.ac.uk/fass/projects/gilbert/index.htm
https://www.famousscientists.org/william-gilbert/
https://www.lancaster.ac.uk/fass/projects/gilbert/docs/Gilbert_Cam_Sci_Minds.pdf
Tarix : 23 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
