William Edward Burghardt Du Bois (1868–1963) - Amerikalı sosioloq, tarixçi, yazıçı və vətəndaş hüquqları müdafiəçisi. O, Amerikada irqçiliklə mübarizədə və Afrika-Amerikalıların intellektual və siyasi inkişafında əsas rol oynayan şəxsiyyətlərdən biridir. Du Bois NAACP-nin (National Association for the Advancement of Colored People) qurucularından biri olmuş və Afrika diasporası haqqında mühüm tədqiqatlar aparmışdır. Gəncliyi və təhsili Du Bois 1868-ci ildə Massachusetts ştatında azad bir qaradərili ailədə doğulmuşdur. Harvard Universitetində təhsil almış və Almaniyada Friedrich Wilhelms Universitetində (indiki Humboldt Universiteti) oxumuşdur. O, Harvarddan doktorluq dərəcəsi alan ilk Afrika-Amerikalı olmuşdur. Əsas fikirləri və akademik fəaliyyəti 1. "The Souls of Black Folk" və "İkiqat Şüur" (Double Consciousness) Konsepti Du Bois-un 1903-cü ildə nəşr etdiyi "The Souls of Black Folk" (Qara Xalqın Ruhları) kitabında o, "ikiqat şüur" (double consciousness) anlayışını irəli sürmüşdür. Bu nəzəriyyəyə görə, Afrika-Amerikalılar həm özlərini, həm də ağ cəmiyyətin onları necə gördüyünü eyni anda dərk etməyə məcburdurlar. Bu, daxili münaqişə və öz kimliyini aydınlaşdırmaq üçün bir mübarizə yaradır. 2. "The Talented Tenth" nəzəriyyəsi Du Bois hesab edirdi ki, Afrika-Amerikalıların sosial və iqtisadi yüksəlişi üçün intellektual elitanın (toplumun ən istedadlı 10%-i) inkişafı vacibdir. O, təhsilin və yüksək mədəni səviyyənin qaradərili cəmiyyətin inkişafı üçün əsas olduğunu vurğulayırdı. Bu fikir Booker T. Washingtonun iqtisadi özünü inkişaf etdirmə və əmək bacarıqlarına fokuslanma strategiyasına qarşı çıxırdı. 3. NAACP və siyasi mübarizə Du Bois 1909-cu ildə NAACP-ni qurmuş və "The Crisis" jurnalını redaktə edərək, vətəndaş hüquqları hərəkatına rəhbərlik etmişdir. O, irqçiliyə, lynch cinayətlərinə və ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizə aparmışdır. Həmçinin, Afrikalıların qlobal azadlıq mübarizəsinə dəstək vermişdir. 4. Panafrikanizm və qlobal perspektivlər Du Bois, Afrika və onun diasporası arasındakı əlaqələri gücləndirməyə çalışırdı. O, Panafrikanizm Konqreslərinin əsas təşkilatçılarından biri olmuş və Afrikanın müstəqillik hərəkatlarını dəstəkləmişdir. 1961-ci ildə Qana vətəndaşlığı alaraq oraya köçmüş və ömrünün son illərini Afrikada keçirmişdir. Əsas əsərləri "The Souls of Black Folk" (1903) "Black Reconstruction in America" (1935) "Dusk of Dawn" (1940, avtobioqrafiya) "The World and Africa" (1947) Mirası və əhəmiyyəti Afrika-Amerikalı hüquqları uğrunda mübarizədə aparıcı intellektual və siyasi liderlərdən biri olmuşdur. Sosiologiya və irq tədqiqatlarında müasir nəzəriyyələrin əsasını qoymuşdur. Afrikanın müstəqillik hərəkatlarını və qlobal azadlıq mübarizəsini dəstəkləmişdir. W.E.B. Du Bois, intellektual, siyasi və sosial sahələrdə dərin təsir buraxmış bir şəxsiyyət olmuşdur. Onun fikirləri və fəaliyyəti həm Amerika, həm də qlobal miqyasda vətəndaş hüquqları hərəkatlarına ilham vermişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/W._E._B._Du_Bois
https://hutchinscenter.fas.harvard.edu/web-dubois
https://www.britannica.com/biography/W-E-B-Du-Bois
https://plato.stanford.edu/entries/dubois/
https://iep.utm.edu/web-dubois/
https://www.history.com/topics/black-history/w-e-b-du-bois
https://naacp.org/find-resources/history-explained/civil-rights-leaders/web-du-bois
Tarix : 22 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
