Willem de Sitter (1872–1934) - Hollandalı astronom və nəzəri fizik, xüsusilə ümumi nisbilik nəzəriyyəsi və kosmologiya sahələrindəki töhfələri ilə tanınır. O, Albert Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsini inkişaf etdirərkən bu nəzəriyyənin kosmoloji tətbiqləri üzərində dərin araşdırmalar aparmışdır. De Sitter, kosmosun genişlənməsini və kosmoloji modellərin təsvirindəki irəliləyişləri ilə məşhurdur. O, həmçinin de Sitter kosmologiyasının nəzəri əsaslarını irəlilətmiş və bu nəzəriyyənin müasir kosmologiyanın inkişafında əsas rol oynamasına kömək etmişdir. Erkən həyatı və təhsili Willem de Sitter 1872-ci ildə Hollandiya, Sneek şəhərində anadan olmuşdur. Gənc yaşlarında riyaziyyat və fizika sahələrinə böyük maraq göstərmiş və 1895-ci ildə Leyden Universitetində təhsilini başa vurmuşdur. O, əvvəlcə astronomiya və fizikaya maraq göstərmiş, xüsusən ulduzların və planetlərin hərəkətini və onların kosmosdakı yerləşməsini öyrənməyə başlamışdır. De Sitterin işi, kosmosun və ulduz sistemlərinin genişlənməsi barədə düşüncələri əhatə edirdi. Kosmologiya və ümumi nisbilik Willem de Sitterin ən böyük töhfəsi ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin kosmoloji tətbiqləri ilə bağlıdır. 1917-ci ildə Albert Eynşteyn, ümumi nisbilik nəzəriyyəsini tətbiq edərək kosmologiya modelini yaratmağa çalışdı. Lakin Eynşteynin təklif etdiyi sabit kosmoloji sabit (kosmoloji sabit) məsələsi ilə əlaqədar problemlər ortaya çıxdı. Eynşteynin modeli sabit bir kainatı təsvir edirdi, amma bu model kosmosun genişlənməsini və ya daralmasını nəzərə almırdı. Willem de Sitter, bu mövzuya fərqli yanaşaraq Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsinə yeni bir model təqdim etdi. De Sitterin modeli, sabit bir kosmosun yoxluğunu və onun əksinə, kosmosun genişlənməsini nəzərdə tuturdu. De Sitterin modelləri, kosmosun həm genişlənən, həm də qapalı olmayan bir struktur olduğunu təklif edirdi. O, ümumi nisbilik nəzəriyyəsini tətbiq edərək kosmosun genişlənən və sonsuz bir təbiətə sahib olduğunu izah etməyə çalışdı. De Sitter kosmologiyası De Sitterin ən məşhur nəticələrindən biri "De Sitter kosmologiyası"dır. Bu model, sabit bir kosmosun olmadığını və kosmosun genişlənməsini təklif edirdi. O, çox güclü qravitasiya təsirlərinin kosmosun genişlənməsini necə sürətləndirdiyini izah edən nəzəriyyə hazırladı. Bu nəzəriyyə həmçinin müasir kosmologiyada genişlənən kosmos anlayışına çox yaxın bir fikir ortaya qoydu. De Sitterin modeli, kosmologiya sahəsindəki irəliləyişlər üçün əsaslı bir təməl yaratdı. O, "de Sitter kosmosu" adlı nəzəriyyə ilə də məşhurdur. Bu model, qravitasiya qüvvələrinin kosmosun strukturunun genişlənməsini necə təsir etdiyini və genişlənmənin nəticələrinin nə olduğunu izah etməyə çalışırdı. De Sitter kosmosu həmçinin kosmosun müəyyən bir nöqtəsindən kənarda sabit olan bir quruluşu təklif edirdi, burada genişlənən kosmos yalnız qlobal bir şəkildə mövcud idi. Kosmosun genişlənməsi və De Sitterin təsiri De Sitterin kosmoloji nəzəriyyəsi, bir çox illər ərzində müasir kosmologiyada əsaslı təsirlərə səbəb oldu. Onun genişlənən kosmos haqqında dedikləri, 1920-ci illərdə Edwin Hubble tərəfindən kosmosun genişlənməsinin müşahidə edilməsi ilə təsdiqini tapdı. Hubble, 1929-cu ildə ulduzlar arasında olan qırmızı sürüşməni müşahidə edərək, kosmosun genişlənməkdə olduğunu göstərdi, bu isə de Sitterin teoriyasının müsbət bir təsdiqi idi. De Sitterin işləri həmçinin Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin kosmologiyaya tətbiqi baxımından çox mühüm idi. Onun nəzəriyyələri və modelləri, kosmosun təbiəti və strukturu barədə daha dərindən anlayış yaratdı və müasir kosmologiyanın inkişafında böyük bir rol oynadı. Şəxsi həyatı və irsi Willem de Sitter, elmi cəmiyyətdə geniş tanınan bir alim olsa da, şəxsi həyatı haqqında çox məlumat yoxdur. O, həmçinin astronomiya və kosmologiya sahəsindəki yeni nəzəriyyələrin inkişafına çox böyük töhfələr vermişdir. De Sitterin irsi, müasir kosmologiya, ümumi nisbilik nəzəriyyəsi və kosmosun strukturu haqqında dərin düşüncələrə əsaslanır. Onun işləri, xüsusən kosmosun genişlənməsi ilə bağlı nəzəriyyələr, hələ də bu sahədəki müasir tədqiqatların əsaslarını təşkil edir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Willem_de_Sitter
https://www.britannica.com/biography/Willem-de-Sitter
https://www.lindahall.org/about/news/scientist-of-the-day/willem-de-sitter/
https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-319-98337-0
https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Sitter/
https://www.wikidata.org/wiki/Q313059
https://www.nature.com/articles/134924a0
Tarix : 26 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
