Vizual azadlıq hallüsinasiyaları (ing. Visual Release Hallucinations) - Həmçinin "Charles Bonnet Sindromu" kimi də tanınan, görmə qabiliyyətinin itirilməsi və ya zəifləməsi nəticəsində yaranan vizual hallüsinasiyalar. Bu hallüsinasiyalar, adətən, görmə qüsuru olan xəstələrdə müşahidə edilir və xəstə bu zaman heç bir psixi pozğunluq yaşamır. Hallüsinasiyalar adətən canlı, detallı və müxtəlif ola bilər, lakin xəstə bu təsvirlərin real olmadığını başa düşür. Tarix Xəstəlik ilk dəfə isveçrəli təbiətşünas Çarlz Bonnet tərəfindən qeyd edilmişdir. O, bu vəziyyəti 1760-cı ildə təsvir etmişdir. Bonnet bu sindromu 90 yaşlı babasında müşahidə etmişdir. Babası hər iki gözündə olan katarakta səbəbilə demək olar ki, tamamilə görmə qabiliyyətini itirmişdi. İki tərəfli katarakta əməliyyatı keçirəndən sonra onun görməsi əvvəlcə bir az yaxşılaşsa da, zamanla tamamilə pozulmuşdur. Məhz bu dövrdə onun görmə hallüsinasiyaları başlamışdır. Hallüsinasiyalar kişi, qadın, quşlar, arabalar, binalar, divar örtükləri, fiziki olaraq qeyri-mümkün vəziyyətlər və nizamlı quruluş görüntülərindən ibarət idi. Onun sağlamlığı yaxşı vəziyyətdə idi və hər hansı psixiatrik pozuntu olmamasına baxmayaraq, bu hallüsinasiyaların mənbəyi naməlum olaraq qalmışdır. Çarlz Bonnet özü isə 40 yaşında kəskin görmə itkisinə səbəb olan bir problem yaşadı və bu hallüsinasiyaları təcrübə etdi. 1936-cı ildə Jan Lermit və Xulian de Acuriaquerra belə nəticəyə gəldilər ki, görmə hallüsinasiyaları talamik zədələr və göz patologiyaları ilə əlaqədardır. 1967-ci ildə nevroloq Jorj de Morsier Çarlz Bonnetin şərəfinə "Çarlz Bonnet sindromu" terminini irəli sürdü. De Morsierin "CBS" təsviri, adətən, tipik idrak qabiliyyətinə malik yaşlı insanlarda rast gəlinən cəmləşmiş neyrodejenerasiyanı nəzərdə tutur. Psixiatriya ədəbiyyatında Vizual Azadlıq Hallüsinasiyalarının ən çox qəbul edilən şərhi Qold və Rabinsə məxsusdur. Onlar 1989-cu ildə Vizual Azadlıq Hallüsinasiyaları ilə əlaqəli hallüsinasiyaların digər hissi modalitetləri təsir etmədiyini ətraflı şəkildə təsvir etdilər. Onların fikrincə, görmə hallüsinasiyaları çox vaxt stereotipik, davamlı və təkrarlanan xarakter daşıyır. "Vizual azadlıq" termini, beyin görmə məlumatından məhrum qaldıqda, özünü "azad edərək" yeni vizual təsvirlər yaratmasını ifadə edir. Səbəbləri Vizual azadlıq hallüsinasiyaları aşağıdakı səbəblər nəticəsində yarana bilər: 1. Makulyar degenerasiya: Gözün mərkəzi görməsini təmin edən hissəsinin zədələnməsi. 2. Qlaukoma: Göz təzyiqinin artması nəticəsində görmə sinirlərinin zədələnməsi. 3. Katarakt: Göz bəbəyinin bulanması. 4. Diabetik retinopatiya: Şəkərli diabetin gözə təsiri. 5. Beyin zədələnmələri: Görmə mərkəzlərinin zədələnməsi. Simptomları Vizual azadlıq hallüsinasiyaları aşağıdakı simptomlarla müşahidə edilir: 1. Canlı və detallı təsvirlər: Xəstələr tez-tez rəngli, hərəkətli və ya mürəkkəb təsvirlər görürlər. 2. Real olmadığının fərqində olmaq: Xəstə bu təsvirlərin real olmadığını başa düşür. 3. Müxtəlif mövzular: Hallüsinasiyalar insanlar, heyvanlar, mənzərələr və ya abstrakt formalar ola bilər. 4. Psixi pozğunluq olmaması: Xəstədə heç bir psixi xəstəlik və ya şizofreniya yoxdur. Diaqnoz 1. Görmə testləri: Görmə qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi. 2. Oftalmoloji müayinə: Gözün struktur problemlərinin aşkar edilməsi. 3. Nevroloji qiymətləndirmə: Beyin və sinir sisteminin vəziyyətinin yoxlanılması. Müalicə Vizual azadlıq hallüsinasiyalarının müalicəsi əsasən simptomların idarə edilməsinə yönəlib. Aşağıdakı üsullardan istifadə olunur: 1. Təhsil və dəstək: Xəstənin hallüsinasiyaların təbiəti haqqında məlumatlandırılması. 2. Görmə rehabilitasiyası: Görmə qabiliyyətinin yaxşılaşdırılması üçün proqramlar. 3. Dərmanlar: Bəzi hallarda antipsikotik və ya antikonvulsan dərmanlardan istifadə oluna bilər. 4. Psixoloji dəstək: Xəstənin hallüsinasiyalarla başa çıxmasına kömək edən terapiyalar. Mədəniyyətdə Bu sindrom aşağıdakı əsərlərdə müzakirə olunur: 1. Vilayanur Ramachandranın "Phantoms in the Brain" kitabında. Ramachandran iddia edir ki, uşaqlıqda bir gözündə görmə qabiliyyətini itirən Ceyms Thurber bu sindromdan irəli gələn qeyri-adi təxəyyül qabiliyyəti əldə etmiş ola bilər. 2. Vikram Çandranın "Sacred Games" (2006) kitabında. 3. Devid İqlmanın Incognito: "The Secret Lives of the Brain" kitabında. 4. Oliver Sacksın 2012-ci ildə nəşr olunmuş "Hallucinations" kitabında. 5. 2012-ci ildə yayımlanan Hind filmi "Jawan of Vellimala", burada Mamuti bu sindromdan əziyyət çəkən bir obrazı canlandırır. 6. Yunan bəstəkar Spyros Syrmosun "The Black Canvas" (2014) kameral operasında, burada bu sindromdan qaynaqlanan təsvirlərdən əziyyət çəkən məşhur bir rəssam təsvir edilir. 7. Marqaret Atvudun "Torching the Dusties" adlı qısa hekayəsində. 8. Debora Lourensonun "The Lantern" (2011) romanında. 9. Qaret Bruksun "A Thousand Coloured Castles" (2017) qrafik romanında. 10. "Dealt", kart ustası Riçard Törner haqqında 2017-ci il sənədli filmi. 11. "Netflix"-in 2019-cu il filmi "Velvet Buzzsaw". 12. "Doc Martin" serialının "One Night Only" (2022, Mövsüm 10, Epizod 2) bölümündə, Dr. Ellingham bir xəstədə Çarlz Bonnet sindromu diaqnozu qoyur.
https://uthealthaustin.org/conditions/charles-bonnet-syndrome
https://www.uptodate.com/contents/visual-release-hallucinations-charles-bonnet-syndrome
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK585133/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2773021222000293
https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-charles-bonnet-syndrome
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2660156/
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/24403-charles-bonnet-syndrome
https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/eyes-charles-bonnet-syndrome
https://www.nhs.uk/conditions/charles-bonnet-syndrome/
https://www.uptodate.com/contents/visual-release-hallucinations-charles-bonnet-syndrome/abstract/10
https://www.neurology.org/doi/10.1212/WNL.94.15_supplement.5043
https://www.macularsociety.org/macular-disease/macular-conditions/charles-bonnet-syndrome/
https://www.findzebra.com/details/q1z2D3B-visual-release-hallucinations?q=
https://www.rnib.org.uk/your-eyes/eye-conditions-az/charles-bonnet-syndrome/
https://medicine.uq.edu.au/article/2020/02/what-charles-bonnet-syndrome-eye-condition-causes-hallucinations
https://www.hiwellapp.com/blog/charles-bonnet-sendromu
https://evrimagaci.org/charles-bonnet-sendromu-nedir-gorme-yetisini-birden-kaybedenler-neden-halusinasyonlar-goruyorlar-9723?srsltid=AfmBOoobDFbE7znQWG2rm4JsU5NVqxdnVooERq4MA3_DQxk2bOvsJTaF
https://www.alifesaglikgrubu.com.tr/makale/charles-bonnet-sendromu/857
https://gulsahmeralozgur.dr.tr/charles-bonnet-sendromu/
Tarix : 14 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
