Kompleks regional ağrı sindromu (KRAS Tip 1 və Tip 2) - Bəzən Refleks Simpatik Distrofiya (RSD) və ya Refleks Nevrovaskulyar Distrofiya (RND) kimi tanınan, nadir və şiddətli bir nevrovaskulyar və disavtonom pozğunluq növü. Mahiyyəti Bu sindrom xroniki ağrı, nevrovaskulyar və nevropatik simptomlara səbəb olur. Simptomlar geniş müxtəliflik göstərsə də, ənənəvi təzahürü fiziki travma və ya nevrotrop virus infeksiyasından sonra gözlənilən bərpa müddətindən daha uzun müddət davam edən şiddətli ağrı ilə xarakterizə olunur və sonradan zədələnməyən bölgələrə yayıla bilər. Adətən bir ətrafla başlayan KRAS, ilk olaraq ağrı, şişlik, hərəkət məhdudiyyəti və ya qismən iflic, dəri və sümük dəyişiklikləri kimi özünü göstərir. Bir ətrafla başlayıb bütün bədənə yayıla bilər. Təsirlənən şəxslərin 35%-i bütün bədəndə simptomlar bildirir. Simptomlar KRAS-ın klinik xüsusiyyətləri ətrafdakı sinir hüceyrələrindən müəyyən proinflamator kimyəvi siqnalların ifrazı nəticəsində yaranan iltihab, ağrı reseptorlarının həssaslaşması, lokal vazokonstriksiya, vazodilatasyonun disfunksiyası və maladaptiv neyroplastislikdir. Simptomları özünü zədə yerinin yaxınlığında göstərir. Yanma, bıçaqlanma kimi şiddətli ağrı hissləri, şişlik, sərtlik (hərəkət məhdudiyyəti), dəri və sümük dəyişiklikləri (temperatur, rəng, tərləmə, tekstur) isə ümumi simptomlara aid edilir. Ağrı ilkin zədənin şiddəti ilə müqayisədə daha güclüdür. Ətrafları hərəkət etdirmək və ya toxunmaq qeyri-mütənasib dərəcədə ağrılı ola bilər (allodiniya). Səbəb Sindrom nadir hallarda müşahidə edilir və onun səbəbi tam olaraq başa düşülməyib. KRAS adətən zədə, cərrahiyyə, ürək infarktı və ya insultdan sonra inkişaf edir. Tədqiqatçılar periferik sinir zədəsi olanların 2–5%-nin və hemiplegiya (bədənin bir tərəfinin iflici) olanların 13–70%-nin KRAS inkişaf etdirdiyini təxmin edirlər. Bundan əlavə, bəzi tədqiqatlar siqaret çəkmənin KRAS xəstələrində daha çox olduğunu və statistik olaraq KRAS ilə əlaqəli olduğunu göstərmişdir. Bu, simpatik fəaliyyətin artması, vazokonstriksiya və ya digər bilinməyən neyrotransmitterlə əlaqəli mexanizmlər vasitəsilə patologiyada rol oynaya bilər. Patofiziologiya KRAS-ın patofiziologiyasında iltihab və mərkəzi sinir sistemində ağrı qavrayışının dəyişməsi mühüm rol oynayır. Periferik sinirlərdən ifraz olunan inflamator molekullar (IL-1, IL-2, TNF-alfa) və neyropeptidlərin (maddə P) davamlı ağrı və ağrısız stimulların ağrılı kimi qəbul edilməsinə səbəb olduğu düşünülür. KRAS psixoloji xəstəlik deyil, lakin ağrı psixoloji problemlərə səbəb ola bilər. Diaqnoz Diaqnoz əsasən klinik tapıntılara əsaslanır. 1994-cü ildə "IASP" tərəfindən qəbul edilmiş ilkin diaqnoz meyarları indi həm klinik praktikada, həm də tədqiqatlarda 2003-cü ildə yaradılmış "Budapeşt Meyarları" ilə əvəz olunub. Bu meyarlar daha həssas və spesifik olduğu üçün "IASP" tərəfindən qəbul edilib. Meyarlar ağrı ilə yanaşı, sensor, vazomotor, sudomotor və motor/trofik dəyişikliklərin klinik dəlillərinin olmasını tələb edir. Bundan əlavə, bu diaqnoz istisna diaqnozu kimi qəbul edilir. KRAS diaqnozu üçün xüsusi test mövcud deyil, lakin termoqrafiya, tər testi, rentgen, elektrodiaqnostika və simpatik bloklar kimi vasitələr sindromun təsvirini yaratmaq üçün istifadə edilə bilər. Diaqnozun gecikməsi və ya müalicənin təxirə salınması ciddi fiziki və psixoloji problemlərə səbəb ola bilər. Erkən diaqnoz və müalicə bərpa üçün ən yaxşı fürsəti təmin edir. Termoqrafiya Hazırda mövcud empirik dəlillər termoqrafiyanın KRAS diaqnozu üçün etibarlı vasitə kimi effektivliyini şübhə altına alır. KRAS bəzi hallarda təsirlənən bölgədə qan axınının dəyişməsinə səbəb olsa da, digər amillər də termoqrafik oxunuşa təsir edə bilər. Buna görə də, termoqrafiya tək başına KRAS diaqnozu üçün kifayət deyil və xəstənin ümumi tibbi tarixçəsi ilə birlikdə qiymətləndirilməlidir. Rentgen Sintiqrafiya, adi rentgen və maqnit-rezonans tomografiya diaqnostik məqsədlər üçün faydalı ola bilər. Posttravmatik osteoporoz, KRAS-ın erkən mərhələlərində rentgen vasitəsilə aşkar edilə bilər. Sümük skanı bu dəyişiklikləri daha tez aşkar edə bilər və demək olar ki, xəstəliyi təsdiqləyir. Elektrodiaqnostik testlər Elektromiyoqrafiya (EMG) və sinir keçiricilik testləri (NCS) KRAS-də mühüm köməkçi testlərdir, çünki sinir zədəsini aşkar etmək üçün ən etibarlı üsullardan biridir. KRAS Tip 1 və Tip 2-ni fərqləndirmək üçün istifadə edilə bilər. EMG və NCS bəzi hallarda narahatlıq yarada bilər, lakin bu testlər KRAS diaqnozu üçün çox faydalıdır. Növlər - Tip 1: Əvvəllər "Refleks Simpatik Distrofiya", "Südek atrofiyası" və ya "Algonevrodistrofiya" kimi tanınan, sinir zədəsi dəlili olmayan KRAS növü. KRAS hallarının əksəriyyəti bu tipə aiddir. - Tip 2: Əvvəllər "Kausalgiya" kimi tanınan, sinir zədəsi dəlili olan KRAS növü. Sinir zədəsinin olmasına baxmayaraq, KRAS Tip 2-nin səbəbləri və mexanizmləri də Tip 1 kimi naməlumdur. Xəstələr tez-tez temperatur əsasında iki qrupa bölünür: "isti" və ya "qızdırılmış" KRAS və "soyuq" KRAS. Xəstələrin əksəriyyəti (təxminən 70%) "isti" tipə aiddir ki, bu da KRAS-ın kəskin forması kimi qəbul edilir. Soyuq KRAS daha xroniki KRAS-ı göstərir və daha pis klinik nəticələrlə əlaqələndirilir Tarix Hal-hazırda KRAS adlanan vəziyyət ilk olaraq Ambroise Pare tərəfindən təsvir edilmişdir. O, uğurla Fransız kralı IX Şarlın flebotomiyadan (qan alınması) sonra əzalarına təsir edən şiddətli və davamlı ağrı sindromunu müalicə etmişdir. ABŞ Vətəndaş Müharibəsi dövründə Silas Weir Mitchell bu xəstəliyə "kausalgya" adını verdiyi ilə bağlı tez-tez fikirlər səsləndirilir. Lakin bu termin əslində Mitchellin dostu Robley Dunglison tərəfindən yunan sözlərindən "istilik" və "ağrı" mənalarını ifadə edən sözlərdən alınaraq yaradılmışdır. 1940-cı illərdə "refleks simpatik distrofiyası" termini bu xəstəliyi təsvir etmək üçün istifadə olunmağa başladı və bu, simpatik hiperaktivliyin patofizyologiyada rol oynadığı nəzəriyyəsinə əsaslanırdı. 1959-cu ildə Noordenbos, kausalgiyalı xəstələrdə "sinir zədəsinin həmişə qismən olduğunu" müşahidə etdi. Terminlərin yanlış istifadəsi və patofizyologiya ilə bağlı şübhələr daha yaxşı nomenklaturaya ehtiyac çağırışlarına səbəb oldu. 1993-cü ildə Florida ştatının Orlando şəhərində keçirilən xüsusi konsensus seminarında "Kompleks Regional Ağrı Sindromu" (KRAS) termini qəbul edildi və kausalgiya və RSD (refleks simpatik distrofiyası) alt tiplər kimi təsnif edildi. Tədqiqat "ABŞ Milli Nevroloji Pozğunluqlar və İflic İnstitutu" (NINDS), milli tibb müəssisələrinə verilən qrantlar vasitəsilə beynin və mərkəzi sinir sisteminin tədqiqi, o cümlədən KRAS ilə bağlı araşdırmalar aparır. NINDS tərəfindən dəstəklənən alimlər nevroloji xəstəliklər üçün effektiv müalicələr hazırlamaq və nəhayət, onların qarşısını almaq yollarını tapmağa çalışırlar. Tədqiqatçılar, KRAS-ı müalicə etmək və travmatik zədələrdən sonra xəstəliyin inkişaf şansını azaltmaq üçün yeni yanaşmalar öyrənirlər. Bundan əlavə, KRAS xəstələrində simpatik sinir sisteminin ağrı siqnallarını necə yaratdığını araşdırırlar. Mikronevroqrafiya adlı texnika istifadə edərək, bu tədqiqatçılar təsirlənmiş xəstələrin tək sinir liflərindəki neyron fəaliyyətini qeyd edir və ölçürlər. Müxtəlif hipotezləri yoxlamaqla, tədqiqatçılar KRAS-ın spontan ağrısına səbəb olan unikal mexanizmi kəşf etməyə ümid edirlər ki, bu da ağrını bloklamağın yeni yollarını aça bilər. Xroniki ağrı sindromlarının öhdəsindən gəlmək üçün digər tədqiqatlar NINDS tərəfindən nəşr olunan "Xroniki Ağrı: Araşdırma Ümidləri" kitabçasında müzakirə olunur. İngiltərədə Bath şəhərində yerləşən "Royal National Hospital for Rheumatic Disease" xəstəxanasında güzgü vizual geribildirim vasitəsilə xəstəliyin müalicəsinə dair tədqiqat aparılır. Xəstələr ən effektiv şəkildə desensitizasiyanı öyrənir, sonra isə bu vəziyyətə cavabdeh olan beyindəki nasaz siqnalları yenidən yazmaq üçün güzgülərdən istifadə edirlər. Bununla belə, KRAS-ın remissiyaya girməsi mümkün olsa da, onun yenidən təkrarlanma ehtimalı yüksəkdir. Hollandiya, milyonlarla avroluq TREND adlı təşəbbüs çərçivəsində KRAS ilə bağlı ən əhatəli tədqiqat proqramına sahibdir. Almaniya və Avstraliya tədqiqat qrupları da KRAS-ın daha yaxşı başa düşülməsi və müalicələri üçün araşdırmalar aparırlar.
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/crps-complex-regional-pain-syndrome/symptoms-causes/syc-20371151
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/12085-complex-regional-pain-syndrome-crps
https://www.nhs.uk/conditions/complex-regional-pain-syndrome/
https://med.stanford.edu/pain/about/chronic-pain/crps.html
https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/complex-regional-pain-syndrome-crps
https://www.msdmanuals.com/professional/neurologic-disorders/pain/complex-regional-pain-syndrome-crps#Pathophysiology_v11649109
https://www.elsevier.es/en-revista-medicina-universitaria-304-articulo-complex-regional-pain-syndrome-crps--S1665579615000320
https://medlineplus.gov/complexregionalpainsyndrome.html
https://www.msdmanuals.com/home/brain-spinal-cord-and-nerve-disorders/pain/complex-regional-pain-syndrome#Diagnosis_v39679441
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430719/
https://orthoinfo.aaos.org/en/diseases--conditions/complex-regional-pain-syndrome-reflex-sympathetic-dystrophy/
https://www.physio-pedia.com/Complex_Regional_Pain_Syndrome_(CRPS)
https://versusarthritis.org/about-arthritis/conditions/complex-regional-pain-syndrome-crps/
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0890509608000150
https://caringmedical.com/prolotherapy-news/complex-regional-pain-syndrome-crps/
Tarix : 15 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
