Neil Bartlett (1932–2008) - İngilis kimyaçısı, müasir kimyanın inkişafında mühüm töhfələr vermiş və xüsusilə kimyəvi əlaqələr və reaksiyalar sahəsindəki araşdırmaları ilə tanınmışdır. Bartlett, həmçinin həqiqi oksidləşmə vəziyyətləri və oksidləşmə nömrələri sahəsindəki önəmli işləri ilə yadda qalır. O, həm də ilk dəfə olaraq element 104 - rutherfordiumun kəşfini elan edərək, kimya sahəsindəki mühüm tədqiqatlarla diqqət çəkmişdir. Onun adı, nadir qazlarla əlaqəli kimya ilə bağlı apardığı kəşflərlə geniş tanınır. Erkən həyat və təhsil Neil Bartlett 1932-ci ildə Britaniyada anadan olmuşdur. O, təhsilini Helsinki Universiteti-ndə və daha sonra Toronto Universiteti-ndə almışdır. Kimya sahəsindəki dərin marağı və bacarığı sayəsində Bartlett, tez bir zamanda akademik dünyada tanınmağa başlamışdır. O, kimyanın təməl prinsipləri ilə maraqlanırdı və bu sahədəki mövcud nəzəriyyələri təkmilləşdirmək istəyirdi. Bartlett, ilk öncə Helsinki Universiteti-ndə təhsil almış və oradan sonra Toronto Universiteti-ndə kimya üzrə magistr dərəcəsi almışdır. Onun ən çox diqqətini çəkən mövzu kimyəvi reaksiyalar və reaktivliyin təhlili idi. Nadir qazların kimyası Neil Bartlettin kimyaya verdiyi ən böyük töhfələrdən biri, nadir qazların kimyasına etdiyi töhfələrdir. Ən məşhur tədqiqatlarından biri, nadir qazların kimyəvi reaktivliyini göstərməsi ilə bağlıdır. O, nadir qazların, xüsusən xenon və kripton kimi elementlərin, daha əvvəl düşünülməyən reaktivlik xüsusiyyətlərinə malik olduğunu kəşf etmişdir. 1962-ci ildə Bartlett, xenon heksaflorid (XeF₆) adlı bir birləşməni sintez edərək, nadir qazların kimyəvi reaktivliyini göstərdi. Bu kəşf, əvvəlcə bu qazların çox stabil olduğunu və heç bir kimyəvi reaksiya verməyəcəyini hesab edən alimlər üçün böyük bir təəccüb yaratmışdır. Bartlett-in bu işi, xenonun kimyəvi birləşmələrə girməsi anlayışını dəyişdirmiş və nadir qazların kimyası sahəsinin inkişafına əhəmiyyətli təkan vermişdir. Oksidləşmə nömrələrinin araşdırılması Neil Bartlettin digər əhəmiyyətli işlərindən biri, oksidləşmə nömrələri sahəsində apardığı tədqiqatlar olmuşdur. O, oksidləşmə nömrələrini kimyəvi reaksiyaların təsnifatını və elementlərin birləşmələrini izah etmək üçün çox vacib bir göstərici hesab edirdi. Bartlett-in apardığı təcrübələr, oksidləşmə nömrələrinin elementlərin kimyəvi xüsusiyyətlərinə necə təsir etdiyini daha yaxşı başa düşməyimizə kömək etmişdir. Rutherfordium və element 104 Neil Bartlettin kimya sahəsindəki bir digər mühüm töhfəsi, element 104 – rutherfordium ilə bağlı olan işidir. O, 1969-cu ildə bu elementi ilk dəfə olaraq sintez etməyi bacaran alimlərdən biri olmuşdur. Rutherfordium, dövrün ən müasir nüvə kimyası tədqiqatlarının nəticəsi olaraq, kiçik miqdarda və sonradan məhdud istifadə ilə yaradılmış bir elementdir. Bartlett bu sintezi elementin növünün düzgün təyin edilməsi üçün kimyəvi və nüvə texnologiyalarından istifadə edərək aparmışdır. Rutherfordiumun kəşfi, kimya dünyasında böyük bir hadisə olaraq qəbul edilmiş və bu sahənin inkişafında əhəmiyyətli bir mərhələni təmsil etmişdir. Mükafatlar və tanınma Neil Bartlettin elmi tədqiqatları və kəşfləri geniş şəkildə tanınmış və kimya dünyasında yüksək qiymətləndirilmişdir. O, Royal Society of Chemistry tərəfindən tanınmış və müxtəlif mükafatlarla təltif olunmuşdur. Onun kəşfləri, həm akademik sahədə, həm də sənayedə geniş tətbiq tapmışdır. Bartlett həmçinin, kimya üzrə çox sayda məqalə yazmış və gənc alimlərə kimyanın müxtəlif sahələrini öyrətmək məqsədilə kurslar və dərslər vermişdir. Neil Bartlett kimya sahəsində nadir qazlar, oksidləşmə nömrələri və element sintezi sahələrindəki əvəzsiz töhfələri ilə tanınan bir alimdir. O, kimya sahəsinin inkişafına yalnız nəzəriyyə sahəsində deyil, həm də praktiki tətbiqlər baxımından mühüm təsir göstərmişdir. Bartlett-in apardığı işlər, kimyanın gələcəyindəki bir çox yeni sahələrə işıq tutmuşdur. Onun elmi mirası bu gün hələ də kimya dünyasında böyük qiymətə malikdir və onun apardığı tədqiqatlar hələ də müasir kimyaçıların işlərinə ilham verir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Neil_Bartlett_(chemist)
https://www.nature.com/articles/455182a
https://chemistry.berkeley.edu/news/neil-bartlett
https://www.chemistry.msu.edu/faculty-research/portraits/bartlett-neil.aspx
https://www.britannica.com/biography/Neil-Bartlett
https://bartlett.chem.ubc.ca/neil-bartlett/
https://www.acs.org/education/whatischemistry/landmarks/bartlettnoblegases.html
Tarix : 27 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
