Multatuli - Hollandiyalı yazıçı, satirik və müstəmləkə tənqidçisi. Həyatı Eduard Douwes Dekker 1820-ci ildə Amsterdamda orta təbəqə ailəsində anadan olub. Atası Pieter Douwes Dekker gəmi kapitanı, anası Sietske Eeltjes Klein isə evdar qadın idi. Gəncliyində rəsmi təhsilini yarımçıq qoyub və 18 yaşında atasının gəmisində işləmək üçün Hollandiya Şərqi Hindistanına (indiki İndoneziya) gedib. 1838-ci ildə müstəmləkə idarəsində katib kimi işə başlayıb və sürətlə yüksəlib. 1842-ci ildə Sumatra adasında Lebak bölgəsinin köməkçi rezidenti təyin edilib. Lebakda yerli əhalinin müstəmləkə məmurları tərəfindən istismarını görüb və buna qarşı çıxıb. Yerli regentin korrupsiyasını ifşa etməyə çalışsa da, rəhbərləri tərəfindən dəstəklənməyib və 1856-cı ildə vəzifəsindən istefa verib. Niderlanda qayıtdıqdan sonra maddi çətinliklərlə üzləşib və ailəsini dolandırmaq üçün yazmağa başlayıb. 1860-cı ildə "Max Havelaar" romanını nəşr etdirib və bu əsər Niderland cəmiyyətində böyük səs-küyə səbəb olub. Həyatı boyu sosialist və ateist görüşləri müdafiə edib, lakin siyasi hərəkatlarda rəsmi iştirak etməyib. 1887-ci ildə Almaniyanın Nieder-Ingelheim şəhərində ürək tutmasından vəfat edib. Yaradıcılığı Multatuli ədəbi karyerasına 1859-cu ildə kiçik esse və məqalələrlə başlayıb, lakin 1860-cı ildə nəşr olunan "Max Havelaar of de Koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij" ("Max Havelaar və ya Niderland Ticarət Cəmiyyətinin Qəhvə Auksionları") romanı ilə məşhurlaşıb. Roman yarı-avtobioqrafikdir və Lebakdakı təcrübələrini Max Havelaar adlı xəyali personaj vasitəsilə təsvir edir. Əsər müstəmləkə idarəçiliyinin korrupsiyasını və yerli əhalinin əzablarını satirik üslubla ifşa edir. Kitab Niderlandda müstəmləkə siyasətinə qarşı etirazlara səbəb olub və sonradan İndoneziyada islahatlara təkan verib. Multatulinin digər əsərləri arasında "Minnebrieven" ("Sevgi Məktubları", 1861) fəlsəfi və şəxsi düşüncələrini, "Ideën" ("Fikirlər", 1862-1877) isə yeddi cildlik esse toplusunu əhatə edir. O, həmçinin "Woutertje Pieterse" adlı yarımçıq qalan romanı ilə Niderland cəmiyyətinin dar düşüncəliliyini tənqid edib. Multatuli-nin üslubu ironik, emosional və cəsarətlidir; o, yazılarında özünü "xalqın ağsaqqalı" kimi təqdim edib və adi insanlara səslənib. Mükafatları Multatuliyə həyatı boyu rəsmi mükafat verilməyib, lakin ölümündən sonra onun irsi yüksək qiymətləndirilib. "Multatuli Mükafatı" (1987-ci ildən) — Niderlandda onun adına təsis olunub. "Max Havelaar Fondu" — ədalətli ticarət hərəkatı onun adını daşıyır. Şəxsi həyatı Multatuli 1846-cı ildə Everdina Huberta van Wijnbergen ilə evlənib və bu nikahdan iki övladı – Eduard və Everdina – olub. Ailəsi ilə maddi çətinliklər içində yaşayıb və həyat yoldaşı onun ədəbi mübarizəsini dəstəkləyib. Daha sonra Catherine Anderson ilə münasibəti olub və bu, ailəsində gərginlik yaradıb. Multatuli özünü azad düşüncəli və qeyri-ənənəvi bir şəxsiyyət kimi təyin edib. Əsərləri "Max Havelaar of de Koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij" ("Max Havelaar və ya Niderland Ticarət Cəmiyyətinin Qəhvə Auksion DASHları", 1860) — roman. "Minnebrieven" ("Sevgi Məktubları", 1861) — esse. "Ideën" ("Fikirlər", 1862-1877) — esse toplusu (7 cild). "Woutertje Pieterse" (yarımçıq roman, 1862-1877). "De Geschiedenis van Woutertje Pieterse" ("Voutertje Piterse-nin Tarixi") — tamamlanmış nəşr ölümündən sonra. Ədəbiyyatda təsiri Multatuli Niderland ədəbiyyatında müstəmləkə tənqidi və sosial ədaləti önə çıxaran ilk yazarlardan biridir. "Max Havelaar" romanı müstəmləkəçiliyə qarşı ədəbi etirazın klassik nümunəsi kimi qəbul edilir və Karl Marks tərəfindən də təriflənib. Onun yazıları ədalətli ticarət hərəkatına ilham verib və İndoneziyada müstəmləkə siyasətinin yumşalmasına təsir edib. Multatuli-nin ironik və humanist üslubu Harry Mulisch kimi müasir Niderland yazarlarına da təsir göstərib. O, həmçinin Avropa ədəbiyyatında sosial vicdanın səsi kimi yadda qalıb.
https://en.wikipedia.org/wiki/Multatuli
https://www.penguinrandomhouse.com/authors/2049386/multatuli/
https://mindtripculture.substack.com/p/multatulis-max-havelaar-the-dutch
https://www.britannica.com/biography/Multatuli
https://www.nyrb.com/collections/multatuli
https://www.the-low-countries.com/article/multatuli-in-the-age-of-decolonisation-and-metoo/
https://muse.jhu.edu/article/212797/summary
https://vu.nl/en/about-vu/more-about/multatuli-project
Tarix : 14 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
