Məşhurlara pərəstiş sindromu (ing. Celebrity Worship Syndrome, qısaca CWS) - Fərdin məşhur şəxslərin şəxsi və peşəkar həyatı ilə həddindən artıq maraqlanaraq onlara qarşı obsesiv və asılılıq yaradan bir psixoloji pozğunluq. Mahiyyəti Bu sindrom, insanların məşhurlarla qeyri-real əlaqə hiss etməsi, onların həyatına dair detallara həddindən artıq diqqət yetirməsi və bəzən bu marağın gündəlik həyatını pozacaq dərəcədə intensiv olması ilə xarakterizə olunur. Psixoloqlar qeyd edirlər ki, insanların film, televiziya, idman və pop ulduzlarına qarşı obsesiyası olsa da, onların yeganə ortaq cəhəti ictimai diqqət mərkəzində olmalarıdır. Məşhurlara pərəstişin yazılı müşahidələri 19-cu əsrə qədər uzanır. Xüsusiyyətləri Məşhurlara pərəstiş sindromu aşağıdakı xüsusiyyətlərlə müəyyən edilir: 1. Obsessiv maraq: Fərdin məşhurun həyatı, fəaliyyəti və şəxsi məlumatları ilə daim məşğul olması. 2. Parasosial əlaqə: Məşhurlarla qeyri-real, tək tərəfli əlaqə hissi. 3. İdealizasiya: Məşhurları qüsursuz və ya həyatın mərkəzində kimi qəbul etmək. 4. Emosional asılılıq: Məşhurun həyatındakı hadisələrdən güclü emosional təsirlənmə. 5. Gündəlik həyatın pozulması: Məşhurlara həsr olunan vaxtın gündəlik vəzifələrə təsir etməsi. Səbəbləri Məşhurlara pərəstiş sindromunun əsas səbəbləri aşağıdakılardır: 1. Psixoloji faktorlar: Tənhalıq, özgüvən azlığı, sosial izolyasiya kimi problemlər. 2. Mədəni təsirlər: Kütləvi informasiya vasitələrinin məşhurları ideal kimi təqdim etməsi. 3. Şəxsiyyət xüsusiyyətləri: Həssaslıq, emosional qeyri-sabitlik və ya uşaqlıq travmaları. 4. Texnologiyanın rolu: Sosial şəbəkələrin məşhurlarla "yaxınlıq" hissi yaratması. Təsirləri Məşhurlara pərəstiş sindromu fərdin həyatına müxtəlif cəhətdən təsir edə bilər: 1. Psixoloji təsirlər: Depressiya, narahatlıq, özgüvən azlığı. 2. Sosial təsirlər: İnsanlarla real əlaqələrin zəifləməsi, sosial izolyasiya. 3. Maliyyə təsirləri: Məşhurlarla bağlı məhsullara və ya tədbirlərə həddindən artıq xərclər. 4. Həyat keyfiyyətinin azalması: Gündəlik vəzifələrin və məsuliyyətlərin nəzərdən qaçırılması. Diaqnoz Məşhurlara pərəstiş sindromunun diaqnozu üçün psixoloji qiymətləndirmələr və anketlər istifadə olunur. Müalicə üsulları aşağıdakıları əhatə edir: 1. Psixoterapiya: Kognitiv-davranış terapiyası (KDT) vasitəsilə obsesiv düşüncələrin aradan qaldırılması. 2. Sosial dəstək: Fərdin real sosial əlaqələr qurmasına kömək edilməsi. 3. Özünə kömək strategiyaları: Maraq dairələrinin genişləndirilməsi və hobbi inkişafı. Xüsusiyyətlərin geniş izahı 1. Sadə obsessiya Sadə obsessiya izləmə hallarının böyük əksəriyyətini (təxminən 69-79%) təşkil edir və əsasən kişilər arasında yayılmışdır. Bu tip izləmə adətən qurbanla əvvəllər şəxsi əlaqəsi olan insanlarla bağlıdır. Lakin məşhurlara pərəstiş sindromu olan insanlar üçün bu şərt deyil. Sadə obsessiya izləməsi edən insanlar tez-tez uğursuz şəxsi münasibətlər, sosial çətinliklər, gücsüzlük hissi, təhlükəsizlik hissinin olmaması və çox aşağı özgüvən kimi xüsusiyyətlər daşıyır. Bu xüsusiyyətlər arasında aşağı özgüvən, məşhura qarşı obsesiyanın formalaşmasında mühüm rol oynayır. Əgər fərd məşhurla heç bir əlaqə qura bilmirsə, özünə olan inamı daha da azalır. 2. Sosial-əyləncə Bu dərəcə, məşhurların pərəstişkarlarının diqqətini cəlb etmək qabiliyyəti ilə bağlıdır. Sosial-Əyləncə məşhurlara pərəstiş, nisbətən aşağı səviyyəli obsesiyanı təsvir edir. Bu tip pərəstişə misal olaraq, "Dostlarımla birlikdə sevdiyim məşhurun nə etdiyini müzakirə etməyi sevirik" kimi ifadələr göstərilə bilər. Bu, həmçinin məşhurları sosial mediada obsesiv şəkildə izləmək formasında da özünü göstərə bilər. Bu tip pərəstişin, xüsusilə 13-20 yaş arası gənclərdə qidalanma pozğunluqları, narahatlıq, depressiya, zəif bədən təsviri və aşağı özgüvən kimi mənfi təsirləri müşahidə edilmişdir. 3. Şəxsi-intensiv Bu, orta səviyyəli obsesiyadır və nevrotizm, həmçinin psixotik davranışlarla əlaqələndirilir. Bu tip pərəstişə misal olaraq, "Mən sevdiyim məşhuru ruh yoldaşım hesab edirəm" kimi ifadələr göstərilə bilər. Bu tip pərəstişi olan insanlar, xüsusilə məşhur fiziki cəhətdən cəlbedici olduqda, öz bədənlərinə qarşı aşağı özgüvən hiss edirlər. Bu tip pərəstişin təsiri bəzi kosmetik əməliyyat hallarında özünü göstərir. Yüksək səviyyəli obsesiyası olan qadınlar, kosmetik əməliyyatlara daha çox meyl göstərirlər. 4. Sevgi obsessiyası Bu tip izləmə, adından da göründüyü kimi, fərdin heç bir şəxsi əlaqəsi olmayan bir şəxsə qarşı sevgi obsesiyası inkişaf etdirməsi ilə xarakterizə olunur. Sevgi obsesiyası izləmələri bütün izləmə hallarının təxminən 20-25%-ni təşkil edir. Bu tip izləyən insanlar tez-tez şizofreniya və ya paranoiya kimi psixi pozğunluqlardan əziyyət çəkir. Bu insanlar özlərini obsesiya obyekti ilə əlaqəli hesab edirlər. Məsələn, David Lettermanı beş il boyunca təqib edən bir qadın, onunla heç bir şəxsi əlaqəsi olmamasına baxmayaraq, özünü onun həyat yoldaşı adlandırırdı. 5. Erotomanik Erotomanik təqib, adını erotomaniyadan alır və təqibçilərin qurbanlarının onlara aşiq olduğuna inanması ilə xarakterizə olunur. Bu tip izləmələrlər bütün izləmə hallarının 10%-dən azını təşkil edir. Sadə obsessiya izləmələrindən fərqli olaraq, bu tip təqiblərin əksəriyyəti qadınlar tərəfindən həyata keçirilir. Erotomanik təqibçilər tez-tez şizofreniya, bipolyar pozğunluq və ya ağır depressiya kimi psixi pozğunluqlardan əziyyət çəkir. 6. Sərhəd-patoloji Bu təsnifat, məşhurlara pərəstişin ən şiddətli formasıdır. Bu tip pərəstiş, patoloji davranış və münasibətlərlə xarakterizə olunur. Bu, məşhur uğrunda cinayət törətmək istəyi və ya məşhurların istifadə etdiyi əşyalara (məsələn, salfetlər) böyük məbləğlər xərcləmək kimi davranışları əhatə edir. Psixi sağlamlıqla əlaqəsi Araşdırmalar göstərir ki, məşhurlara pərəstiş sindromu ilə pis psixi sağlamlıq arasında əlaqə mövcuddur. Böyük Britaniyada aparılan araşdırmalar göstərmişdir ki, şəxsi-intensiv pərəstiş, yüksək depressiya və narahatlıq səviyyələri ilə əlaqələndirilir. Eyni zamanda, bu tip pərəstiş stress, mənfi emosiyalar və xəstəlik hallarının artması ilə də əlaqələndirilir. Qadın gənclər arasında aparılan araşdırmalar göstərmişdir ki, məşhurlara pərəstiş bədən təsviri ilə bağlı mənfi təsirlər yarada bilər. Xüsusilə, 14-16 yaş arası qızlar arasında bu əlaqə daha güclüdür. Bu əlaqə, yetkinlik dövrünə qədər zəifləyir. Araşdırmalar göstərir ki, parasosial münasibətləri bir neçə amil təşviq edir: 1. Obrazın və medianın reallığa yaxınlıq dərəcəsi, 2. Obrazın görünmə tezliyi və davamlılığı, 3. Obrazın stilizə olunmuş davranışı və danışıq tərzi, 4. Televiziyanın formal xüsusiyyətlərinin təsirli istifadəsi.
https://psychcentral.com/blog/the-psychology-of-celebrity-worship
https://www.newportacademy.com/resources/mental-health/celebrity-worship-syndrome/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3960781/
https://www.psychologytoday.com/intl/blog/in-excess/201307/celebrity-worship-syndrome
https://www.huffpost.com/entry/celebrity-worship-and-the_b_13794782
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6426373/
https://www.webmd.com/balance/features/new-age-celebrity-worship
https://www.verywellmind.com/what-is-celebrity-worship-5219745
https://wmgk.com/listicle/signs-of-celebrity-worship-syndrome/
https://www.starhealth.in/blog/all-about-celebrity-worship-syndrome/
https://www.sedonasky.org/blog/fan-or-obsession
https://www.talktoangel.com/blog/celebrity-worship-syndrome
https://medium.com/illuminations-mirror/my-celebrity-worship-syndrome-for-jack-oconnell-d2a930a1dc08
https://encyclopedia.pub/entry/29538
https://sinanhan.com/hayranlik-mi-takinti-mi-unluye-tapma-sendromu-nedir/
https://www.turkiyegazetesi.com.tr/kose-yazilari/rahim-er/unlulere-tapma-sendromu-179552
Tarix : 14 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
