Margaret Archer - Sosial elm sahəsində tanınmış ingilis sosial nəzəriyyəçisi. Xüsusilə sosial struktur və fərd arasındakı qarşılıqlı əlaqələrə dair etdiyi tədqiqatlarla tanınır. Archer, struktur və agentlik məsələsini araşdıran və "strukturasiya" nəzəriyyəsinin tənqidçilərindən biri olan bir alimdir. O, sosial nəzəriyyəni genişləndirərək, cəmiyyətin quruluşu və fərdin bu quruluşla qarşılıqlı təsirini daha dərindən təhlil etmişdir. Özünün məşhur "Realist Sosial Nəzəriyyə" yanaşması ilə sosial strukturlar və fərdi fəaliyyət arasındakı əlaqəni izah edir. Həyat və təhsil Margaret Archer 1943-cü ildə İngiltərənin London şəhərində doğulmuşdur. O, sosial elmlər və fəlsəfə sahələrində təhsil almış və təhsili boyunca cəmiyyətin strukturlarını və fərdi hərəkətləri dərindən analiz etməyə başlamışdır. Archerin akademik yolu, bir çox mühüm və tanınmış universitetlərdə, xüsusilə Londondakı Sosial Elmlər Fakültəsində davam etmişdir. Təhsilini başa vurduqdan sonra, Archer sosial nəzəriyyə və sosial strukturlar üzrə tədqiqatlara başlamış və bu sahədəki orijinal yanaşmaları ilə tezliklə tanınmağa başlamışdır. Sosial nəzəriyyə və əsas yanaşmalar Margaret Archer, sosial nəzəriyyədə "struktur və agentlik" məsələsini geniş şəkildə təhlil etmişdir. O, sosial strukturların fərdlərin həyatına necə təsir etdiyini və insanların bu strukturları necə dəyişdirə biləcəyini araşdırmışdır. Archerin yanaşmasına görə, sosial həyat yalnız strukturla deyil, həm də fərdi fəaliyyətlə müəyyən edilir. Lakin o, fərdin öz fəaliyyətləri ilə sosial strukturları dəyişdirməsinin imkanlarını və məhdudiyyətlərini tədqiq etmişdir. Archer, cəmiyyətin və fərdlərin qarşılıqlı təsirini anlamaq üçün "Realist Sosial Nəzəriyyə" (Realist Social Theory) adlandırdığı bir yanaşma inkişaf etdirmişdir. Bu nəzəriyyə, sosial dünyanın obyektiv şəkildə mövcud olduğunu və bununla yanaşı, insanların sosial strukturları öz təcrübələrinə əsaslanaraq təhlil etmələrinin vacibliyini vurğulayır. "Realist Sosial Nəzəriyyə" və "Struktur və Agentlik" Archerin ən tanınmış əsərlərindən biri olan "Realist Social Theory: The Morphogenetic Approach" (Realist Sosial Nəzəriyyə: Morfogeneetik Yanaşma) kitabı onun struktur və agentlik arasındakı qarşılıqlı əlaqəni necə nəzərdə tutduğunu izah edən ən mühüm əsəridir. Bu əsərdə Archer, sosial dəyişikliklərin necə baş verdiyini, struktur və fərd arasındakı qarşılıqlı əlaqəni necə anladığını və insanların bu strukturları necə dəyişdirə biləcəyini göstərir. Archerin "morfogeneetik yanaşma" (morfogenetic approach) adlandırdığı bu nəzəriyyə, cəmiyyətdəki sosial strukturların və fərdin bu strukturlarla qarşılıqlı təsirinin necə inkişaf etdiyini və zamanla dəyişdiyini təsvir edir. O, fərdin sosial strukturlara təsirini və bu strukturların fərdlərin fəaliyyətinə necə təsir etdiyini qarşılıqlı şəkildə analiz edir. O, strukturun yalnız cəmiyyətin obyektiv bir komponenti deyil, həm də zamanla formalaşan və dəyişən bir şey olduğunu müdafiə edir. Archer’in yanaşmasına görə, sosial strukturlar və fərdi fəaliyyət zamanla bir-birini təsir edir və inkişaf edir. Agentlik və sosial dəyişiklik Margaret Archer, həmçinin sosial dəyişikliklərin təhlili üzrə də mühüm işlər görmüşdür. O, fərdin cəmiyyətin sosial strukturlarını yalnız qəbul etmədiyini, eyni zamanda bu strukturlara qarşı aktiv şəkildə təsir edə biləcəyini vurğulamışdır. Archer, insanın sosial dəyişikliklərdəki rolunu izah edərək, strukturların və fərdlərin qarşılıqlı əlaqələrini daha dərin şəkildə tədqiq etmişdir. Onun nəzəriyyəsinə görə, fərdlər yalnız cəmiyyətin sosial strukturlarına uyğunlaşmaqla qalmırlar, eyni zamanda bu strukturları dəyişdirmək və ya yeni formalar yaratmaq üçün də fəaliyyət göstərirlər. Bu, cəmiyyətin zamanla necə dəyişdiyini və fərdlərin bu dəyişikliklərdəki rolunu anlamağa imkan verir. Mirası və tanınması Margaret Archer, sosial nəzəriyyə və antropologiya sahəsindəki çoxsaylı tədqiqatları ilə beynəlxalq aləmdə böyük tanınma qazanmışdır. Onun struktur və agentlik arasındakı qarşılıqlı əlaqəni daha dərindən başa düşməyimizə kömək edən işləri, sosial elmlərin təhsilində və tətbiqi sahələrində geniş şəkildə qəbul edilmişdir. Archerin əsərləri, xüsusilə sosial nəzəriyyə ilə maraqlanan tələbələr və tədqiqatçılar üçün mühüm mənbə təşkil edir. Onun əsərləri həmçinin sosial struktur, dəyişikliklər və cəmiyyətdəki fərdlərin rolu ilə bağlı müasir nəzəriyyə və tətbiqlərin inkişafında əhəmiyyətli bir rol oynamışdır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Margaret_Archer
https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/13684310231186254
https://globaldialogue.isa-sociology.org/articles/personal-tribute-to-margaret-archer-1943-2023
https://markcarrigan.net/2023/06/08/%F0%9F%93%8Dmargaret-archer-1943-2023/
https://scholar.google.co.uk/citations?user=kH8xsZQAAAAJ&hl=en
https://criticalrealismnetwork.org/2023/05/22/margaret-archer-1943-2023/
https://www.amazon.com/Books-Margaret-Archer/s?rh=n%3A283155%2Cp_27%3AMargaret%2BArcher
Tarix : 27 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
