Li Zhi (1527–1602) - Çinli bir filosof, yazıçı və intellektual, Ming sülaləsinin son dövrlərində fəlsəfi və ədəbi həyatın əhəmiyyətli bir fiquru olmuşdur. Li Zhi, xüsusilə müstəqil düşüncə və fərdi təcrübəyə vurğu etməsi ilə tanınır. Onun fəlsəfəsi, ənənəvi Konfüçyüsçü təlimlərə qarşı tənqidi yanaşma və daha çox insanın daxili hisslərini və təcrübələrini əhəmiyyətli sayan bir yanaşmadır. Li Zhinin həyatı Li Zhi, Çinin Zhejiang əyalətində anadan olmuşdur. O, gənc yaşlarından intellektual fəaliyyətdə olan bir şəxs kimi tanınmışdır. Li Zhi, zamanın mühafizəkar Konfüçyüsçü təlimlərinə qarşı olan tənqidi yanaşması ilə məşhurlaşmışdır. Onun həm fəlsəfi yazıları, həm də ədəbi əsərləri, dövrünün ənənəvi düşüncə tərzindən fərqli olaraq, fərdi azadlıq və şəxsi təcrübəyə daha çox yer ayırırdı. Li Zhi, xüsusilə Konfüçyüsçülük və Zhu Xinin məktəbinə qarşı çıxmış, onun düşüncə sisteminin müəyyən məhdudiyyətlərə və yalanlara səbəb olduğunu iddia etmişdir. Onun fəlsəfəsi, insanın öz təcrübəsinə və daxili dünyasına diqqət yetirməsini ön plana çıxarırdı. Fəlsəfəsi və təlimləri Li Zhi, əxlaqi və fəlsəfi düşüncələrində "xinxue" mövzusuna geniş yer ayırmışdır. O, insanların öz daxili dünyalarına yönəlmələrini və bu dünyada doğru və yanlış arasında fərq qoymalarını tövsiyə etmişdir. Li Zhi, Konfüçyüsçülük təlimlərinin sərt və mühafizəkar yanaşmalarını tənqid edərək, daha sərbəst və intuisiya ilə yönləndirilən bir düşüncə modelini təklif etmişdir. Onun fikrincə, hər bir insanın öz təcrübəsi, bilik və əxlaqla bağlı ən vacib mənbədir. Li Zhi'nin fəlsəfəsində "daxili təcrübə" və "fərdi düşüncə" mühüm yer tutmuşdur. O, öz daxili hisslərindən və təcrübələrindən istifadə edərək doğruya çatmağı vurğulamışdır. Bu yanaşma, ona görə, daha çox təcrübəyə və intuisiya ilə inkişaf edən biliklərə əsaslanırdı. Bu səbəbdən, Li Zhinin təlimləri, həm əxlaqi, həm də intellektual baxımdan insanların öz fərdiliyini ifadə etmələrini təmin etmək məqsədini güdürdü. Li Zhi və konfüçyüsçülük Li Zhi, ənənəvi konfüçyüsçülük və xüsusən də Zhu Xinin yanaşmasına qarşı çıxaraq, bu təlimin çox dar və sərt olduğunu düşünürdü. O, konfüçyüsçülük məktəbinin bəzən insan təcrübələrini və fərdi hissləri nəzərə almadığını, buna görə də insanları dar çərçivələrə saldığını iddia edirdi. Li Zhi, Konfüçyüsçülüyün tətbiqinə tənqidi yanaşaraq, daha geniş və fərdi yanaşmaların qəbul edilməsi lazım olduğunu müdafiə etmişdir. Li Zhinin irsi və təsiri Li Zhinin fəlsəfəsi və yazıları, Ming dövrü Çinində geniş yayılmasa da, sonrakı dövrlərdə xüsusilə Qing dövründə və daha sonra Şərqi Asiyada intellektual mühitdə dərin təsir yaratmışdır. Onun insanın daxili təcrübəsi və şəxsi inkişafını önə çıxaran yanaşması, çox sayda intellektual tərəfindən qəbul edilərək inkişaf etdirilmişdir. Li Zhinin təlimləri, Çin fəlsəfəsinin daha da zənginləşməsinə və fərdi azadlıq anlayışının önə çıxmasına kömək etmişdir. Li Zhi, ənənəvi konfüçyüsçülük təlimlərinə qarşı tənqidi yanaşması ilə tanınan bir filosofdur. Onun fəlsəfəsi, insanın daxili dünyasını və fərdi təcrübəsini əhəmiyyətli sayan, sərbəst düşüncə və intuisiya ilə yönəldilən bir yanaşmadır. Li Zhikinin yazıları və təlimləri, Çin fəlsəfəsində yeni bir dövrün başlanğıcını qoymuş və müasir intellektual mühitdə dərin təsir yaratmışdır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Li_Zhi_(philosopher)
http://www.chinaknowledge.de/History/Ming/personslizhi.html
https://www.britannica.com/biography/Li-Zhi
https://chiculture.org.hk/en/china-five-thousand-years/4255
https://en.wikipedia.org/wiki/Li_Zhi
https://en.wikipedia.org/wiki/Li_Zhi
https://en.wikiquote.org/wiki/Li_Zhi_(philosopher)
Tarix : 13 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
