Kənarlı tısbağa (Testudo marginata) - Testudinidae fəsiləsinə aid olan bir tısbağa növüdür. Bu növ Yunanıstan, İtaliya və Cənubi Avropada Balkanlar üçün endemikdir. Bu, Avropanın ən iri tısbağasıdır. Kənarlı tısbağa ot yeyən olub, qışı brumasiya (qış yuxusu) halında keçirir. Taksonomiya Kənarlı tısbağa ilk dəfə 1789-cu ildə alman təbiətşünası Johann David Schoepff tərəfindən təsvir edilmişdir. Onun xüsusi epiteti olan "marginata" latın dilində "kənarlı" mənasını verən sözdən götürülmüşdür. Nominativ yarımnöv Yunanıstan kənarlı tısbağası, Testudo marginata marginatadır. Kənarlı tısbağanın üç əlavə yarımnövü mövcuddur: Sardiniya kənarlı tısbağası (T. m. sarda) adətən Sardiniya adasında yaşayan populyasiyanı ayırmaq üçün istifadə olunur. Bu tısbağaların qabıqlarının arxa hissəsindəki lövhələr daha az əyilmişdir və qabığın arxa hissəsi kənarlı tısbağanın mişar kimi kənarları ilə müqayisədə demək olar ki, hamardır. Morfologiya və tamamilə allopatik (coğrafi olaraq ayrılmış) xüsusiyyətlərə görə fərqlənən bu yarımnöv, mtDNA sitoxrom b və nDNA ISSR ardıcıllıq təhlili ilə fərqləndirilə bilmir. Xətti çeşidlənmə əhəmiyyətli dərəcədə baş vermədiyindən, coğrafi olaraq daha təcrid olunmuş Sardiniya populyasiyası yəqin ki, yaxın zamanlarda meydana gəlmişdir. Təsvir Kənarlı tısbağa Avropanın ən iri tısbağasıdır. Çəkisi 5 kq (11 funt), uzunluğu isə 35 sm (14 düym) çata bilir. Onun qabığı uzunsovdur və bədənin orta hissəsində qalınlığı ilə seçilir. Qabığın arxa hissəsində zınqırov kimi kənarlar var və bu kənarlar zəng formasında xariciyə doğru əyilmişdir. Yetkin fərdlərin qabığı demək olar ki, tamamilə qara rəngdədir və sarı rəngli naxışlara malikdir. Qarın tərəfdəki qabıq daha açıq rəngdədir və ucları heyvanın arxa hissəsinə baxan üçbucaqlı işarələrlə örtülmüşdür. Ətrafların ön tərəfləri iri pulcuqlarla örtülmüşdür. Yaşlı dişi fərdlərdə qarın tərəfdəki qabığın arxa qapaqları bir qədər hərəkətlidir. Quyruq uzununa işarə və quyruq üzərində bölünməmiş qabıq ilə diqqət çəkir. Erkəklərin quyruğu daha uzun və əsasda daha qalındır. Qarın tərəfi daha güclü şəkildə oyuqludur. Erkəklər adətən dişilərdən daha iri olur. Dişilər may və iyun aylarında torpağa sərt qabıqlı, sferik yumurtalar qoyur. Yayılması və yaşayış mühiti Kənarlı tısbağanın təbii yayılma arealı cənubi Yunanıstan, Peloponnesdən Olimpos dağına qədər uzanır. Onlar həmçinin Balkanlar və İtaliyanın təcrid olunmuş zonalarında, həmçinin şimal-şərqi Sardiniyada rast gəlinir. Kənarlı tısbağa Hermann tısbağası ilə müqayisədə daha dağlıq ərazilərdə yaşayır. Onlar 1600 m (5200 fut) yüksəkliyə qədər olan ərazilərdə tapıla bilər. Qabığın qara rəngi bu mühitdə sağ qalmaq üçün faydalıdır, çünki tısbağanın qısa müddətdə çox istilik udmasına və bədən temperaturunu qoruyub saxlamağına imkan verir. Səhər tezdən kənarlı tısbağalar bədən temperaturunu qaldırmaq üçün günəşdən istifadə edir və sonra yemək axtarır. Yeməkdən sonra tısbağalar isti günorta saatlarında sığınacaqlarına qayıdır və günün sonunda yenidən çıxır. Davranış Kənarlı tısbağalar kifayət qədər sakit və rahatdır, baxmayaraq ki, vəhşi təbiətdə bir qədər ərazi müdafiəçisi ola bilərlər. Onlar nisbətən sakit xarakter daşıyır və əsəbləşmək üçün daha çox vaxt tələb edir. Lakin əsarətdə düzgün qidalanma təmin edilmədikdə, onlar kəskin davranış göstərə bilər və təhlükə hiss etdikdə səhvən hücum edə bilərlər. Qidalanma Kənarlı tısbağalar ot yeyən olub, əsasən Aralıq dənizi regionunda yayılmış bitkilərlə qidalanır. Çoxalma Brumasiyadan (qış yuxusundan) oyanan kimi cütləşmə instinkti aktivləşir. Erkəklər dişiləri böyük maraqla izləyir, onları ətrafında dolaşır, ətraflarından dişləyir, onlara tərəfdən təkan verir və onlara minməyə çalışır. Cütləşmə zamanı erkək ağzını açır, qırmızı dilini göstərir və yüksək səslə bağırır. Cütləşmə zamanı çıxarılan səs daha uzun və dərin tonlarda olur, Hermann tısbağasının daha yüksək tonlu və cığırdayan səslərindən fərqlənir.
https://www.hermannihaven.com/t-marginata-care-sheet
https://www.reptilecentre.com/pages/info-marginated-tortoise-care-sheet
https://animalia.bio/marginated-tortoise
https://reptilesmagazine.com/marginated-tortoise-information-and-care/?srsltid=AfmBOooOcnVT48U3vCC4jIAW1SoRwBX3gIlmXnMVV7ssu1gD0mzEtHJC
https://homeandroost.co.uk/blogs/tortoise/marginated-tortoise?srsltid=AfmBOoq7RAaaZFuaZcLo3X-5gfIuqDbJlPydk_Urs8kKgtnpk-9yStMx
https://bridlingtonanimalpark.co.uk/our-animals/marginated-tortoise/
https://en.wikipedia.org/wiki/Marginated_tortoise
Tarix : 2 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
