Kenule Beeson "Ken" Saro-Wiwa (10 oktyabr 1941 – 10 noyabr 1995)-Nigeriyalı yazıçı, televiziya prodüseri və ətraf mühit fəalı. Ümumi məlumat O, “Sozaboy: A Novel in Rotten English” (Sozaboy: Çürük İngiliscədə Roman) adlı romanı və “Basi and Company” adlı məşhur televiziya serialı ilə tanınır. Saro-Wiwa həmçinin Ogoni xalqının hüquqlarını müdafiə edən “Ogoni Xalqının Yaşamaq Hüququ Hərəkatı”nın (MOSOP) lideri kimi fəaliyyət göstərmişdir. Niger Deltasında neft sənayesinin ətraf mühitə və yerli xalqlara zərərinə qarşı mübarizəsi səbəbindən 1995-ci ildə Nigeriya hökuməti tərəfindən edam edilmişdir. Həyatı Ken Saro-Wiwa 1941-ci il oktyabrın 10-da Nigeriyanın Rivers ştatında Bori şəhərində anadan olmuşdur. O, Ogoni etnik qrupuna mənsub idi. Atası Jim Wiwa yerli lider, anası Widu isə fermer qadın idi. Beş uşaqlı ailənin böyük oğlu olan Saro-Wiwa ibtidai təhsilini doğma şəhərində almış, daha sonra “Hökumət Kolleci Umuahia”da oxumuşdur. 1962-1966-cı illərdə “İbadan Universiteti”ndə ingilis dili üzrə bakalavr dərəcəsi qazanmışdır. Təhsilindən sonra “Lagos Universiteti”ndə müəllimlik etmiş və Biafra müharibəsi zamanı (1967-1970) Nigeriya hökuməti tərəfindən Şərqi Bölgədə inzibatçı təyin edilmişdir. 1970-ci illərdə bizneslə məşğul olmuş, 1980-ci illərdə isə yazıçılıq və prodüserlik karyerasına fokuslanmışdır. 1990-cı ildə MOSOP-u təsis edərək Shell neft şirkətinə qarşı etirazlar təşkil etmişdir. 1994-cü ildə həbs olunmuş və 1995-ci il noyabrın 10-da dörd Ogoni liderinin öldürülməsində saxta ittihamla edam edilmişdir. Yaradıcılığı Saro-Wiwa ədəbiyyata “Songs in a Time of War” (Müharibə Zamanı Mahnılar, 1985) şeir toplusu ilə başlamışdır. Onun ən məşhur romanı “Sozaboy” (1985) Biafra müharibəsində gənc əsgərin təcrübəsini Nigeriya pidgin ingiliscəsində təsvir edir. “On a Darkling Plain” (Qaranlıq Düzənlikdə, 1989) müharibə xatirələrini nəql edir. Televiziyada isə “Basi and Company” (1985-1990) satirik serialı ilə milyonlarla Nigeriyalıya çatmış və Afrikada ən populyar şoulardan birinə çevrilmişdir. Saro-Wiwa-nın yazıları müharibənin dəhşətlərini, sosial satira və Ogoni xalqının mədəniyyətini əks etdirir. Həbsxanada yazdığı “A Month and a Day” (Bir Ay və Bir Gün, 1995) son əsəri olmuşdur. Əsərləri Ken Saro-Wiwa romanlar, şeir toplusu, pyeslər və memoar yazmışdır. Onun ən tanınmış əsərlərindən bəziləri bunlardır: “Songs in a Time of War” – “Müharibə Zamanı Mahnılar” (1985) – şeir toplusu. “Sozaboy: A Novel in Rotten English” – “Sozaboy: Çürük İngiliscədə Roman” (1985) – roman. “On a Darkling Plain” – “Qaranlıq Düzənlikdə” (1989) – memoar. “Prisoners of Jebs” – “Jebsin Məhbusları” (1988) – roman. “A Month and a Day: A Detention Diary” – “Bir Ay və Bir Gün: Həbs Gündəliyi” (1995) – memoar. “The Transistor Radio” – “Tranzistorlu Radio” (1989) – pyes. Mükafatlar və tanınma Saro-Wiwa aşağıdakı mükafatlarla təltif olunmuşdur: "Right Livelihood Award" (1994) – ətraf mühit və insan hüquqları mübarizəsinə görə (Alternativ Nobel Mükafatı kimi tanınır). "Goldman Environmental Prize" (1995) – Niger Deltasında ekoloji fəaliyyətinə görə. Ölümündən sonra “Sozaboy” və “Basi and Company” əsərləri Afrika ədəbiyyatında klassikə çevrilmişdir. 1995-ci ildə edamından sonra beynəlxalq etirazlar Shell-in Nigeriyadakı fəaliyyətinə diqqəti cəlb etmişdir. Şəxsi həyatı Saro-Wiwa Maria adlı qadınla evli idi və bu nikahdan beş övladı olmuşdur: Ken Wiwa (yazıçı), Zina, Noo, Kponi və Tedum. Oğlu Ken Wiwa atasının mübarizəsini davam etdirmiş və “In the Shadow of a Saint” adlı bioqrafik kitab yazmışdır. Saro-Wiwa həyatının son illərini Ogoni xalqının hüquqlarına həsr etmişdir. Mirası Ken Saro-Wiwa Afrika ədəbiyyatında və ətraf mühit mübarizəsində simvolik bir fiqurdur. Onun edamı Nigeriyada hərbi rejimə qarşı beynəlxalq təzyiqi artırmış və Ogoni xalqının mübarizəsinə diqqəti cəlb etmişdir. “MOSOP” hərəkatı onun mirasını davam etdirir, “Sozaboy” isə Afrika müharibə ədəbiyyatında mühüm yer tutur. Ölümündən sonra Nigeriyada və dünyada ekoloji ədalət uğrunda fəallara ilham vermişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Ken_Saro-Wiwa
https://rwi.lu.se/blog/ken-saro-wiwa-human-rights-profile/
https://www.britannica.com/biography/Ken-Saro-Wiwa
https://www.goldmanprize.org/recipient/ken-saro-wiwa/
https://platformlondon.org/background/the-life-of-ken-saro-wiwa/
https://kids.britannica.com/students/article/Ken-Saro-Wiwa/599361
https://books.openedition.org/pufr/3773
https://www.ihrb.org/latest/why-ken-saro-wiwa-matters
Tarix : 14 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
