Jon Elster (1940) - Norveçli filosof və sosial elmlər nəzəriyyəçisi. O, qərar qəbul etmə, rasionallıq, institutlar və sosial mexanizmlər haqqında tədqiqatları ilə tanınır. Elster, həm fəlsəfi, həm də iqtisadi və siyasi nəzəriyyələrdən istifadə edərək, insan davranışlarının və sosial hadisələrin necə formalaşdığını izah etməyə çalışır. Onun əsərləri sosial elmlər və iqtisadiyyat sahəsində mühüm təsirə malikdir. Elsterin əsas fikirləri Rasionallıq və özünü məhdudlaşdırma Elster, fərdlərin rasionallığını və qərar qəbul etmə proseslərini araşdırmışdır. Onun fikrincə, insanlar həmişə tam rasionallıqla hərəkət etmirlər, bəzən emosiyalar, impulslar və sosial normalar onların qərarlarına təsir edir. O, "ağırdan atəş açmaq" (precommitment) anlayışını izah edərək, insanların bəzən gələcəkdə impulsiv davranışlardan qaçmaq üçün özlərini məhdudlaşdırdıqlarını qeyd edir. Məsələn, Odysseusun sirenlərin mahnısını eşitməmək üçün özünü gəminin dirəyinə bağlatması, insanların gələcəkdə zərər verə biləcək impulslarını necə məhdudlaşdıra biləcəklərinə dair klassik bir nümunədir. Sosial mexanizmlər Elster, geniş miqyaslı sosial nəzəriyyələr əvəzinə, "sosial mexanizmlər" anlayışına üstünlük verir. O, cəmiyyətin və sosial institutların tək bir nəzəriyyə ilə izah edilə bilməyəcəyini, əksinə, müxtəlif sosial proseslər və mexanizmlər vasitəsilə analiz olunmalı olduğunu bildirir. O, sosial mexanizmlərin necə işlədiyini başa düşmək üçün tarixi hadisələrdən və iqtisadi modellərdən istifadə edir. Bu, sosial hadisələrin daha dərindən anlaşılmasını təmin edir. Emosiyalar və qərar qəbul etmə Elster, sosial elmlərdə emosiyaların roluna xüsusi diqqət yetirmişdir. O, ənənəvi iqtisadi modellərdə insanların yalnız rasionallığa əsaslanaraq qərar verdiklərini göstərən yanaşmanı tənqid edir. Onun fikrincə, emosiyalar bəzən rasionallıqdan daha güclü təsir göstərir və bu, siyasi və sosial proseslərdə mühüm rol oynayır. Marksizm və tənqidi yanaşması Elster, erkən dövrlərində marksist yanaşmalara maraq göstərmiş, lakin sonradan rasional seçim nəzəriyyəsinə üstünlük vermişdir. O, Marksın əsərlərini analiz edərək, onun nəzəriyyələrində məntiqi və analitik boşluqlar tapmağa çalışmışdır. Bu yanaşma, Marksist nəzəriyyənin rasionallıq və fərdi seçimlər kontekstində yenidən dəyərləndirilməsinə səbəb olmuşdur. Əsərləri və təsiri - "Ulysses and the Sirens" (1979) – Özünü məhdudlaşdırma və rasionallıq haqqında. - "Sour Grapes" (1983) – İnsanların rasionallıq və seçimlərini necə formalaşdırdıqlarını izah edir. - "Explaining Social Behavior" (2007) – Sosial elmlərin əsas metodoloji problemlərini araşdırır. Elsterin ideyaları, xüsusilə iqtisadiyyat, siyasi elmlər və sosiologiya sahələrində geniş müzakirə olunur. Onun rasional seçim və sosial mexanizmlər haqqında yanaşmaları, müasir sosial elmlər üçün mühüm nəzəri çərçivə təqdim edir. Jon Elster, insan davranışları və sosial institutların necə formalaşdığını izah etmək üçün rasionallıq və sosial mexanizmləri analiz edən aparıcı alimlərdən biridir. Onun tənqidi və analitik yanaşması, siyasət, iqtisadiyyat və sosial elmlər sahəsində geniş təsir göstərmişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Jon_Elster
https://philosophy.columbia.edu/content/jon-elster
https://polisci.columbia.edu/content/jon-elster
https://www.goodreads.com/author/show/49160.Jon_Elster
https://scholar.google.fr/citations?user=DvGBt1gAAAAJ&hl=en
https://press.princeton.edu/our-authors/elster-jon?srsltid=AfmBOooazw9ZKxDeAXb-Aw88FVZwnSiM7MulYlP2n1KqSwpNAM1HQWSs
https://shs.cairn.info/publications-de-jon-elster--6056?lang=en
Tarix : 22 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
