John Archibald Wheeler: Nəzəri fizikanın və kosmologiyanın böyük alimlərindən biri. Həyatı və təhsili John Archibald Wheeler 1911-ci ildə Marlton, New Jersey, ABŞ şəhərində anadan olmuşdur. O, Princeton Universitetində təhsil almış və burada fizika üzrə doktorluq dərəcəsini əldə etmişdir. Wheeler, uzun illərini Princeton Universitetində keçirərək, burada çoxsaylı tələbələrə rəhbərlik etmiş və bir çox fizika sahələrində əhəmiyyətli işlər aparmışdır. O, nəzəri fizika və kosmologiya sahələrindəki əhəmiyyətli töhfələri ilə tanınır. Elmi nailiyyətləri Qara dəliklərin nəzəriyyəsi və "qara dəlik" anlayışının inkişafı Wheeler, qara dəliklər sahəsindəki ən tanınmış alimlərdən biridir. O, qara dəliklərin nəzəriyyəsinin əsasını qoymuş və bu mövzuya dair çoxsaylı elmi tədqiqatlar aparmışdır. Qara dəliklərin ulduzların təkamülünün son mərhələsi olaraq mövcudluğunu izah edən ilk alimlərdən biri olan Wheeler, qara dəliklərin mərkəzində təbiətin ən dərin qanunlarının işlədiyini irəli sürmüşdür. O, həmçinin horizont anlayışını və qara dəliklərin xüsusiyyətlərini daha dərindən izah etmişdir. Çiftlik fəlsəfəsi (Geometrodynamics) Wheeler, özünün geometrodynamics adlı nəzəriyyəsini inkişaf etdirmişdir. Bu nəzəriyyə, fizikanın qravitasiya və digər təbiət qüvvələrini daha geniş şəkildə birləşdirməyə çalışırdı. O, bu yanaşmanın üçüncü qüvvə olaraq təklif etdiyi hissəciklər və sahələr ilə əlaqəli olaraq, kosmosu və materiyanı daha dərindən başa düşməyə çalışmışdır. Onun bu işləri, nəzəri fizikanın və kosmologiyanın inkişafında əsaslı rol oynamışdır. Nəzəri fizikanın və kosmologiyanın təməl anlayışlarına töhfələri Wheeler, həmçinin hissəciklərin qarşılıqlı təsiri, kainatın başlanğıcı və təkamülü və kozmoloji prinsipin təhlilinə dair mühüm işlər aparmışdır. O, həmçinin "hissəciklərin dalğa və hissəcik olaraq təbiətinin" başa düşülməsi məsələsində mühüm nəzəriyyələr irəli sürmüşdür. Wheeler, kainatın yaranışı və strukturu haqqında yeni nəzəriyyələr təqdim etmiş, həmçinin hissəcik fizikasının böyük bir təməlinin qoyulmasına kömək etmişdir. "Heisenbergin qeyri-müəyyənlik prinsipi" və kosmoloji tətbiqləri Wheeler, həmçinin Heisenbergin qeyri-müəyyənlik prinsipi ilə bağlı geniş tədqiqatlar aparmış və onun kosmologiyaya tətbiqinə dair önəmli işlər görmüşdür. Bu prinsipi, kainatın erkən dövrlərində və hissəciklərin qarşılıqlı təsirlərində baş verən qeyri-müəyyənlikləri izah etməkdə istifadə etmişdir. Onun işləri, kosmologiyanın fundamental anlayışlarının inkişafına mühüm təsir göstərmişdir. Tədris və tələbələr John Wheeler, Princeton Universitetində uzun müddət müəllimlik etmiş və burada bir çox gələcək fizika alimlərinə rəhbərlik etmişdir. O, məşhur Richard Feynman, Kip Thorne və Bryce DeWitt kimi alimlərin mentoru olmuş və onların hissəcik fizikasının, kvant mexanikası və qara dəliklərin təhlilindəki işlərinə ilham vermişdir. Wheeler, həmçinin tələbələrini elm və fizika fəlsəfəsi ilə tanış etmiş, onların elmi düşüncə tərzlərini formalaşdırmışdır. Elmi irsi və təsiri John Archibald Wheeler, nəzəri fizika və kosmologiya sahələrindəki əhəmiyyətli töhfələrilə tanınır. Onun qara dəliklər və geometrodynamics sahələrindəki işləri, müasir fizikanın təməl anlayışlarına əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Wheeler'in fizika dünyasına verdiyi töhfələr, kosmologiyanın və nəzəri fizikanın inkişafına yön vermiş, tələbələrinin və həmkarlarının elmi düşüncələrinə ilham olmuşdur.

İstinadlar

https://en.wikipedia.org/wiki/John_Archibald_Wheeler

https://www.britannica.com/biography/John-Archibald-Wheeler

https://www.ias.edu/scholars/john-archibald-wheeler

https://phy.princeton.edu/department/history/faculty-history/john-wheeler

https://history.aip.org/phn/11503001.html

https://www.physicsoftheuniverse.com/scientists_wheeler.html

https://inspirehep.net/authors/983692

Tarix : 26 fevral 2025