Hippolyte Taine (1828–1893) - Fransız filosofu, tarixçi və ədəbiyyat tənqidçisidir. O, XIX əsrin ən mühüm intellektual fiqurlarından biri olaraq, tarixi materializmin və elmi yanaşmanın insan təcrübəsini anlamaqda tətbiqinə dair tədqiqatları ilə məşhurdur. Taine, həmçinin ədəbiyyat tənqidi və sosial nəzəriyyə sahələrindəki töhfələri ilə tanınır. Həyatı və təhsili Hippolyte Taine, 1828-ci ildə Parisdə doğulmuşdur. O, Paris Universitetində təhsil almış, burada tarix, fəlsəfə və ədəbiyyat sahələrinə maraq göstərmişdir. Taine, həmçinin Prusya-Fransa müharibəsi və sonrakı Fransada siyasi dəyişikliklər dövründə intellektual həyatla fəal əlaqə saxlamışdır. Fəlsəfi və elmi yanaşmaları Taine, tarixi materializm və determinizm yanaşmalarını inkişaf etdirərək, insan cəmiyyətinin və ədəbiyyatın təkamülünü şərh etməyə çalışmışdır. Onun fikrincə, insanların davranışları və mədəniyyətləri genetik irs, coğrafi şərait və tarixi şərait kimi üç əsas faktorla müəyyən olunur. Bu yanaşma, onu pozitivizm və elmi yanaşma ilə əlaqələndirir. Psixoloji determinizm Taine, insan davranışlarını təkcə sosial və mədəni şərtlərlə deyil, həmçinin psixoloji faktorlarla əlaqələndirmişdir. O, insanın təcrübə və düşüncələrini anlamaq üçün beyin və düşüncə mexanizmlərini diqqətlə təhlil etmişdir. Beləliklə, Taine, insan təbiətini elmi şəkildə başa düşmək məqsədi güdmüşdür. Ədəbiyyat və incəsənət tənqidi Taine, ədəbiyyat tənqidi sahəsində də əhəmiyyətli işlər görmüşdür. Onun ən məşhur əsərlərindən biri olan "Histoire de la littérature anglaise" (İngilis Ədəbiyyatının Tarixi) adlı əsəri, İngilis ədəbiyyatının inkişafını izləyir və sosial kontekstdə ədəbiyyatın necə formalaşdığını araşdırır. O, literaturanın və incəsənətin tarixi, mədəniyyət və cəmiyyətlə bağlı bir elmi fəlsəfəyə əsaslandığını vurğulamışdır. Taine, ədəbiyyatın yalnız individual təcrübələr və psixoloji vəziyyətlər ilə bağlı olmadığına, həm də sosial və tarixi vəziyyətlərlə əlaqədar olduğuna inanırdı. O, ədəbiyyatın təkcə yazıçıların daxili dünyasını deyil, həm də dövrünün sosial və mədəni şərtlərini əks etdirməli olduğunu vurğulamışdır. Əsərləri Hippolyte Taine bir çox əsər yazmışdır, bunlardan ən məşhurları "Histoire de la littérature anglaise" (İngilis Ədəbiyyatının Tarixi), "De l'Intelligence" (Zəka haqqında) və "Philosophie de l'Art" (İncəsənət Fəlsəfəsi) kimi əsərləridir. "Histoire de la littérature anglaise" adlı əsərində o, İngilis ədəbiyyatının tarixi inkişafını sosial və mədəni şərtlərlə əlaqələndirərək, müxtəlif dövrlərdəki yazıçıların əsərlərini təhlil etmişdir. Bu əsər, ədəbiyyat tarixinin müasir, elmi tərtibatda yazılmış ilk nümunələrindən biridir. "De l'Intelligence" adlı əsərində Taine, insanın intellektual və psixoloji fəaliyyətlərini tədqiq edərək, zəka və düşüncə proseslərinin mexanizmlərini analiz etmişdir. Təsiri və irsi Hippolyte Taine, öz dövründə pozitivizm və elmi fəlsəfə yanaşmalarının inkişafında mühüm bir fiqur olmuşdur. Onun ideyaları, təbii elmlər, tarix və ədəbi tənqid sahələrindəki tədqiqatlara müasir bir yanaşma gətirmişdir. Taine, ədəbiyyatın sosial mühəndislik və mədəniyyətin əsas tərkib hissələrindən biri olduğuna inanaraq, ədəbiyyatın və incəsənətin inkişafını daha geniş tarixi və sosial kontekstdə izah etmişdir. Onun pozitivist yanaşmaları, sonrakı dövrlərdə sosial elmlərin inkişafını təsir etmiş və tarix, fəlsəfə və ədəbiyyatın analizində daha elmi və obyektiv yanaşmaların ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur. Tainenin ideyaları, həmçinin tənqidi realizm və sosial tarixçilik sahələrindəki tədqiqatlara təsir göstərmişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Hippolyte_Taine
https://www.britannica.com/biography/Hippolyte-Taine
https://tr.wikipedia.org/wiki/Hippolyte_Taine
https://www.britannica.com/biography/Hippolyte-Taine/Publication-of-De-lintelligence
https://arthistorians.info/taineh/
https://en.wikiquote.org/wiki/Hippolyte_Taine
https://www.cambridge.org/core/books/cambridge-history-of-literary-criticism/hippolyte-taine-18281893/C254C61C85FC80E57C124F3F0565BEDF
Tarix : 13 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
