Hermann Grassmann (1809-1877) — Alman riyaziyyatçısı və mühəndisi, xüsusilə xətti cəbri, vektorial cəbri və çoxluqlar nəzəriyyəsi sahəsindəki işləri ilə tanınır. O, riyaziyyat və fizika sahəsində önəmli töhfələr vermiş, dövrünə görə çox qabaqcıl fikirləri ilə tanınmış bir alimdir. Erkən həyatı və təhsili Hermann Grassmann, 1809-cu ildə Almaniyanın Stettin şəhərində doğulmuşdur (indiki Polşada). O, ailəsindəki iqtisadi çətinliklərə baxmayaraq, gənc yaşlarından çox istedadlı bir şagird olaraq riyaziyyat və təbiət elmlərinə böyük maraq göstərmişdir. Onun təhsil həyatı həm alman akademiyalarında, həm də müxtəlif riyaziyyat dərsliklərində formalaşmışdır. Grassmann 1830-cu illərin ortalarında Berlindəki universitetdə təhsilini davam etdirib və daha sonra özünü riyaziyyat elmlərinə həsr etmişdir. Riyaziyyat və fizika sahəsindəki fəaliyyəti Grassmann, xüsusilə riyaziyyatın bir neçə sahəsində, o cümlədən cəbr, xətti cəbri, vektorial cəbri və həndəsə sahələrində müstəsna töhfələr vermişdir. Onun ən məşhur işlərindən biri, "Die Lineale Ausdehnungslehre" (Xətti genişləmə nəzəriyyəsi) adlı əsəridir. Bu əsərində, Grassmann ilk dəfə vektor anlayışını riyaziyyat və fizika kontekstində formalizə etmişdir. Bu əsər, vektorial cəbri və müasir vektor analizinin əsasını qoymuşdur, lakin bu nəzəriyyə o dövrün alimləri tərəfindən geniş şəkildə qəbul edilməmişdir. Həmçinin, Grassmann, çoxluqlar nəzəriyyəsinin inkişafına əhəmiyyətli töhfələr vermişdir. O, çoxluqların və çoxsaylı dəyişkənlərin əlaqələrini tədqiq etmiş, onları daha geniş cəbri strukturların daxilində öyrənmişdir. Bu sahədəki işləri sonrakı riyaziyyatçılar üçün yeni bir yanaşma təmin etmişdir. Vektorial cəbri və xətti cəbri Hermann Grassmann, vektorial cəbrin və xətti cəbrin əsaslarını qoymuşdur. Xüsusilə, vektorların əməliyyatlarını və onların çoxölçülü sistemlərdəki tətbiqlərini ətraflı şəkildə tədqiq etmişdir. O, cəbrin yalnız algebrik strukturlardan ibarət olmadığını, həm də geometrik düşüncə ilə sıx əlaqəli olduğunu vurğulamışdır. Bu fikir, müasir mühəndislik, fizika və riyaziyyat sahələrində geniş tətbiq olunur. Grassmannun xətti cəbrə gətirdiyi "həndəsi çoxluq nəzəriyyəsi" və "xətti genişləmə" prinsipləri, vektorların çoxölçülü sistemlərdə birləşməsini, cəmlənməsini və ayrılmasını başa düşmək üçün zəmin yaratmışdır. Bu nəzəriyyələr daha sonra digər mühəndislik və riyaziyyat sahələrində inkişaf etdirilmişdir. Fizika və tətbiqləri Grassmann, yalnız riyaziyyatla kifayətlənməyib, fizika sahəsində də əhəmiyyətli işlər görmüşdür. Onun elektromaqnetizm və optika ilə bağlı yazdığı əsərlərdə, çoxsaylı riyazi və nəzəriyyəvi yanaşmalar tətbiq olunmuşdur. Xüsusilə elektrik və maqnetizmanın cəbrik təhlili barədə verdiyi nəzəriyyələr, sonrakı elm insanları tərəfindən böyük maraqla öyrənilmişdir. Təsiri və yadigarı Hermann Grassmann, öz dövründə çox az tanınmış bir alim olsa da, onun işləri müasir riyaziyyatın və fizikanın inkişafına çox böyük təsir göstərmişdir. O, öz işlərində çox avantürist yanaşmalar tətbiq etmiş və dövrünün anlayışlarından daha irəli gedərək riyaziyyatın təməl strukturlarını qurmağa başlamışdır. Grassmann 1877-ci ildə vəfat edib, lakin onun mirası hələ də riyaziyyat və fizika sahələrində əhəmiyyətli olaraq qalır. Bugün onun adını daşıyan bir çox nəzəriyyə və anlayış mövcuddur ki, bu da onun elm dünyasına qatdığı böyük töhfələri əks etdirir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Hermann_Grassmann
https://www.britannica.com/biography/Hermann-Gunther-Grassmann
https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Grassmann/
https://ncatlab.org/nlab/show/Hermann+Grassmann
https://ncatlab.org/nlab/show/Hermann+Grassmann
https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-94-015-8753-2_2
https://www.cambridge.org/core/books/who-gave-you-the-epsilon/hermann-grassmann-and-the-creation-of-linear-algebra/1C7DE6FE53972563E8E26D5FB6864ECF
Tarix : 11 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
