Heraclides Ponticus (c. 390–310 BCE) - Qədim Yunan filosofu və astronomu. O, Platonun tələbəsi və Aristotelin dövründə yaşamışdır. Pontusun müasir Türkiyənin şərqindəki Herakleia Pontica şəhərində (indiki Samsun ətrafında) doğulmuşdur. Heraclides, Platondan sonra gələn dövrün filosoflarından biri kimi, həmçinin astronomiya, metafizika, etika və psixologiya sahələrindəki təhlilləri ilə məşhurdur. Təhsili və filoloji irs Heraclides Ponticus, Platon Akademiyasının tələbəsi olmuş və burada təhsilini davam etdirmişdir. O, Platonun fəlsəfi təlimlərini qəbul etmiş, amma bəzən onlardan fərqli olaraq, müəyyən yeni nəzəriyyələr irəli sürmüşdür. O, Platonun ideya dünyasına alternativ olaraq, daha çox materiya və kütləvi kosmos mövzularına diqqət yetirmişdir. Heraclides həmçinin Aristotelin fəlsəfəsini yaxşı bilirdi və onun təlimlərini də öyrənmişdi. Platonun təlimlərinə yaxın olsa da, Heraclides bəzən Aristotelin materialist fəlsəfəsini daha da genişləndirmişdir. Astronomiya və kosmos haqqında düşüncələri Heraclides Ponticusun ən çox tanınan sahəsi astronomiyadır. O, kosmosun quruluşu və planetlərin hərəkətləri haqqında çoxsaylı fikirlər irəli sürmüşdür. Yer və günəşin hərəkəti: Heraclides, Yerin öz oxu ətrafında dövr etdiyini irəli sürən ilk filosoflardan biri olmuşdur. Onun fikrincə, Yer dönür və bu hərəkətə görə gecə və gündüz meydana gəlir. Bu düşüncə, sonrakı dövrlərdə Kopernikin heliosentrik nəzəriyyəsinin inkişafına yaxınlaşan bir yanaşmadır. Heraclidesin bu nəzəriyyəsi, o dövrdə mövcud olan geosentrik modelə (Yerin kainatın mərkəzi olduğu anlayış) qarşı çıxmış və Yer barədə yeni düşüncə tərzləri yaratmışdır. Planetlərin hərəkəti: O, həmçinin planetlərin göy üzərindəki hərəkətlərini tədqiq etmiş və onlara dair fikirlər irəli sürmüşdür. Heraclides, planetlərin qeyri-düzgün orbitləri və hərəkətləri ilə bağlı araşdırmalar aparmışdır. Onun bu sahədəki işləri, o dövrün astronomları tərəfindən əhəmiyyətli sayılmaqda idi. Filozofik və metafizik təsirlər Heraclidesin fəlsəfi yanaşması əsasən materializm və realizmə yönəlmişdir. O, Platonun ideyalarını daha da tənqid edərək, zəka və ruhun materiyada təsiri olduğu anlayışını irəli sürmüşdür. İdea və Maddə Münasibəti: Platonun idealist fəlsəfəsindən fərqli olaraq, Heraclidesin təlimləri daha çox materiyaya fokuslanmışdı. O, ideyaların və materiyanın birlikdə işlədiyini müdafiə etmiş və maddenin tək başına mövcud olmadığını, amma rational düşüncənin də onu müəyyənləşdirdiyini söyləmişdir. Hərəkət və Zaman: Heraclides, həmçinin hərəkət və zaman anlayışlarını da təhlil etmişdir. O, təbiətin dəyişkənliyini və zamanın hərəkətini daha dərin bir şəkildə araşdırmış və hər şeyin zamanla dəyişəcəyini vurğulamışdır. Etika və psixologiya Heraclidesin etika və psixologiya sahəsindəki təhlilləri, bəşəriyyətin təbiətinə və xarakterə dair dərin düşüncələrə sahibdir. Onun fikrincə, insanın daxili dünyası və xarakteri böyük ölçüdə təbiətlə, xüsusən də yerin və planetlərin hərəkətləri ilə əlaqəlidir. Heraclides, insanın daxili psixoloji vəziyyətini kosmosla əlaqələndirmişdir. O, insan ruhunun təbiətin ritminə uyğun olaraq dəyişdiyini irəli sürmüşdür. İrsi və yaddaşı Heraclides Ponticus, qədim Yunan fəlsəfəsinin əhəmiyyətli bir fiquru kimi, öz dövründə böyük təsirə malik olmuşdur. Onun astronomiya, filosofiya və psixologiya sahələrindəki təhlilləri, gələcəkdəki bir çox filosof və alimə ilham vermişdir. Heraclidesin astronomik və fiziki nəzəriyyələri, Kopernikin heliosentrik nəzəriyyəsindən öncə bəzi ideyalar irəli sürmüşdür. Bu, onu astronomiya tarixində əhəmiyyətli bir şəxsiyyət halına gətirmişdir. Heraclidesin materiya və ruh barədəki fikirləri, Platonun ideyalarına alternativ olaraq, yeni fəlsəfi nəzəriyyələrin formalaşmasına şərait yaratmışdır. Onun işləri, həmçinin düşüncə tərzinin dəyişməsi və maddi dünyanın təhlili sahəsində mühüm bir dönüşə işarə edir. Sonrakı təsirlər və miras Heraclides Ponticusun bir çox təhlil və fikirləri sonrakı dövrün filosoflarına ilham vermişdir. Kopernikin heliosentrik modelindən əvvəl, Heraclidesin Yerin hərəkətini qəbul etməsi onun bu sahədəki irəliləyişlərini göstərir. Ayrıca, onun fəlsəfi təhlilləri, materiya və ruh arasında əlaqə qurmaqla, Platonizmə qarşı bir alternativ olaraq qəbul edilmişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Heraclides_Ponticus
https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Heraclides/
https://www.britannica.com/biography/Heracleides-Ponticus
https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803095931772
https://www.taylorfrancis.com/chapters/mono/10.4324/9780203790151-1/heraclides-ponticus-sources-text-translation-eckart-sch%C3%BCtrumpf-peter-stork-johannes-van-ophuijsen-susan-prince
https://www.biyografya.com/tr/biographies/heraclides-ponticus-5a9d32e2
https://en.wikisource.org/wiki/Author:Heraclides_Ponticus
Tarix : 25 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
