Henry Sidgwick (1838–1900) - İngilis filosofu, etik və siyasi fəlsəfənin əhəmiyyətli şəxsiyyətlərindən biri, eyni zamanda utilitarianismin ən məşhur təmsilçilərindən biridir. O, həmçinin Cambridge Universitetində filosof və müəllim olaraq uzun illər fəaliyyət göstərmiş və British Academynin üzvü olmuşdur. Sidgwickin fəlsəfi düşüncələri, əsasən, etikada utilitarizm, təbiət fəlsəfəsi və rasyonalizm sahələrindəndir. Həyatı və təhsili Sidgwick, 1838-ci ildə Cambridge, İngiltərədə anadan olub. O, Eton College və Cambridge Universitetində təhsil almışdır. O, çox erkən yaşlarından fəlsəfəyə maraq göstərmiş və təhsilini davam etdirərək, klassiklər və dini fəlsəfə sahələrində təhlil aparmağa başlamışdır. Sidgwickin gənclik dövrü, həmçinin əhəmiyyətli mədəni və intellektual inkişaf dövrüdür, çünki o, dövrünün ən böyük filosoflarından bir çoxu ilə tanış olub, onların işlərinə dərin baxışlar gətirmişdir. Sidgwick, Cambridge Universitetində professorluq etmiş və burada bir çox tələbə yetişdirmişdir. Onun fəlsəfi fikirləri yalnız ingilis fəlsəfəsinin deyil, eyni zamanda qərb fəlsəfəsinin inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Fəlsəfi yanaşmalar Sidgwickin fəlsəfəsi etikaya və morallıq məsələlərinə böyük diqqət yetirirdi. O, utilitarizm və rasyonalizmin birləşməsini müdafiə etmiş, etik mühakimələrdə həqiqət və rəqəmsal əsaslandırma ilə yanaşmışdır. Utilitarizm Sidgwick, Jeremy Bentham və John Stuart Millin təsirində olan bir filosof idi və onların utilitarizm anlayışını inkişaf etdirmişdir. Utilitarizm, insanların hərəkətlərini maksimal fayda yaratmaq məqsədi ilə qiymətləndirir. Sidgwickin bu mövzudakı ən əhəmiyyətli əsəri "The Methods of Ethics" (1874) adlı kitabıdır. Burada, o, utilitarizmin əsas prinsiplərini izah etmiş və onun həyat tərzini və etikasını necə şərh edəcəyini təqdim etmişdir. Sidgwickin fəlsəfəsi, hərəkətlərin doğru və ya yanlış olduğunu qiymətləndirərkən bəlli nəticə və faydalılığı əsas götürən rasional bir yanaşmanı müdafiə edirdi. O, həyatın məqsədi olaraq insanın bəxtiyar olmasını qəbul etmiş və insanların ən böyük faydayı təmin etmək üçün ağıl və məntiqdən istifadə etmələri gərəkdiyini vurğulamışdır. Rasionalizm və aydınlıq Sidgwickin fəlsəfəsi, rasyonalizmə əsaslanır və həqiqətin axtarılmasını, əsaslandırılmış və dəlillərə dayanan yanaşmaları tələb edir. O, etik məsələləri təhlil edərkən yalnız məntiqi və rasional alətlərdən istifadə etməyi təklif etmişdir. Bu yanaşma, onun fəlsəfəsində güclü bir razılaşma və konsensusa istiqamətlənmişdir. O, insanın mənəvi inkişafı və bəxtiyar olmaması məsələlərini çox yüksək qiymətləndirmişdir, amma bunun üçün ən doğru məntiqi və rasyonel metodların tətbiqini əhəmiyyətli hesab etmişdir. Etik müzakirələr Sidgwick, etika mövzusunda geniş müzakirələr aparmış və etikada rasyonel əsaslandırma tələb etmişdir. O, etik prinsipləri tətbiq etməkdə istifadə edilən müxtəlif yanaşmaları və metodları dərindən incələmiş və praktik fayda əldə etmək üçün müxtəlif metodlardan istifadə etməyi irəli sürmüşdür. Sidgwick, etik qərarların yalnız nəzəri deyil, həm də praktik aspektlərinə diqqət yetirirdi. Əsərləri Sidgwickin ən tanınmış əsərləri aşağıdakılardır: "The Methods of Ethics" (1874) – Bu əsər, Sidgwickin etik fəlsəfəsinin təməlini qoyan və utilitarizmə dair dərindən təhlil təqdim edən ən mühüm əsəridir. O, burada etik fəlsəfəni rasyonalizm və empirizmlə birləşdirərək müxtəlif metodları təhlil edir. "The Principles of Political Economy" (1883) – Sidgwickin iqtisadiyyata dair fikirlərini və fəlsəfi yanaşmalarını əks etdirən bu əsər, sosial və iqtisadi ədalət məsələlərini nəzərdən keçirir. "Outlines of the History of Ethics" (1891) – Bu əsərdə Sidgwick, tarix boyu etik düşüncələri və müxtəlif fəlsəfi ənənələri araşdırmış və etik sistemlərin təkamülünü izah etmişdir. "The Development of European Thought" (1899) – Bu əsər, Sidgwickin Avropa fəlsəfəsinin inkişafını analiz etdiyi və müasir dövrün böyük fəlsəfi məktəblərini izah etdiyi bir işdir. Təsiri və mirası Sidgwick, utilitarizmin inkişafında və etik fəlsəfənin modern formasının yaranmasında mühüm rol oynamışdır. Onun işləri, həm praktik etik, həm də sosial fəlsəfə sahələrində böyük təsir yaratmışdır. Sidgwickin fəlsəfi yanaşmaları, həm də Cambridge məktəbinin inkişafında, xüsusən ethics və political economy sahələrində davamlı təsir göstərmişdir. Sidgwickin əsərləri, həmçinin əxlaq fəlsəfəsi, dini təfəkkür və pragmatizm kimi digər fəlsəfi sahələrlə əlaqələndirilmişdir. Onun utilitarizmə dair yanaşması, həm John Stuart Millin, həm də müasir etik düşünürlərin əsərlərinə təsir göstərmişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Henry_Sidgwick
https://utilitarianism.net/utilitarian-thinker/henry-sidgwick/
https://plato.stanford.edu/entries/sidgwick/
https://ndpr.nd.edu/reviews/henry-sidgwick-eye-of-the-universe-an-intellectual-biography/
https://www.goodreads.com/author/show/28200.Henry_Sidgwick
https://www.thebritishacademy.ac.uk/events/henry-sidgwick/
https://academic.oup.com/edited-volume/34449/chapter/292290346
Tarix : 13 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
