Heinz von Foerster (1911-2002) - Avstriya əsilli Amerika fiziki, riyaziyyatçı və kibernetika üzrə tədqiqatçı. O, koqnitiv elmlər, süni intellekt, informasiya nəzəriyyəsi və sosial sistemlər sahəsində mühüm töhfələr vermişdir. Foerster, "İkinci Dərəcəli Kibernetika" (Second-Order Cybernetics) nəzəriyyəsinin qurucularından biri hesab olunur və bu sahədəki araşdırmaları özünütəşkil, müşahidəçi effekti və qeyri-müəyyən sistemlər anlayışlarını formalaşdırmağa kömək etmişdir. Foersterin əsas fikirləri Kibernetika və riyazi modelçilik Heinz von Foerster karyerasının əvvəlində informasiya və hesablama nəzəriyyəsi ilə məşğul olmuşdur. Onun əsas maraq sahələrindən biri kibernetikanın (idarəetmə və əlaqə sistemlərinin öyrənilməsi) inkişafı idi. O, 1950-ci illərdə Norbert Wiener və John von Neumann kimi alimlərlə birlikdə kibernetikanın əsaslarını tədqiq etmişdir. Kibernetikanın ilk mərhələsində idarəetmə və geribildirim sistemləri üzərində dayanılırdı. Foerster isə bu sahəyə müşahidəçi və özünütəşkil anlayışlarını əlavə edərək, kibernetikanın ikinci dərəcəli formasını yaratdı. İkinci dərəcəli kibernetika Foerster, müşahidəçinin hər hansı bir sistemi öyrənərkən obyektiv qalmadığını, əksinə, sistemə təsir etdiyini vurğuladı. O, klassik elm metodologiyasının tənqidçisi idi və hesab edirdi ki, müşahidə prosesi həmişə subyektivlik daşıyır. Onun "İkinci dərəcəli kibernetika" adlandırdığı yanaşma, sistemlərin tədqiqi zamanı müşahidəçinin rolu və iştirakını nəzərə almağın vacibliyini müdafiə edirdi. Bu nəzəriyyəyə görə: Birinci dərəcəli kibernetika – sistemləri obyektiv şəkildə öyrənməyə çalışır. İkinci dərəcəli kibernetika – müşahidəçinin də sistemin bir hissəsi olduğunu və tədqiqatın nəticələrinə təsir etdiyini qəbul edir. Bu yanaşma süni intellekt, nevrologiya, sosial elmlər və hətta fəlsəfə kimi müxtəlif sahələrə təsir göstərmişdir. Özünütəşkil və kompleks sistemlər Foerster özünütəşkil sistemlər (self-organizing systems) ideyasını irəli sürən alimlərdən biri olmuşdur. O, canlı sistemlərin daxili mürəkkəbliyini və onların mühitə uyğunlaşma qabiliyyətini öyrənirdi. Dil və idrak nəzəriyyəsi Foerster həmçinin insan dili və idrakının informasiya emalı ilə əlaqəsi üzərində tədqiqatlar aparmışdır. O, biliyin obyektiv olmadığını, hər bir insanın öz subyektiv qavrayışına əsaslandığını irəli sürmüşdür. Bu fikir sosial konstruktivizm nəzəriyyəsinə yaxındır və dilin reallığı yaratmaqda mühüm rol oynadığını vurğulayır. Təsiri və mirası Heinz von Foersterin ideyaları fizika, biologiya, sosial elmlər, kognitiv elmlər və informasiya texnologiyaları kimi sahələrdə mühüm rol oynamışdır. Əsas kitabları - "Understanding Understanding: Essays on Cybernetics and Cognition" (2003) - "Observing Systems" (1981) - "Cybernetics of Cybernetics" (1974) Bu gün Foersterin nəzəriyyələri süni intellekt, idrak elmləri, nevrologiya və sistem nəzəriyyəsi kimi sahələrdə aktuallığını qorumaqdadır. Onun kibernetikaya gətirdiyi yeni yanaşma, müasir elmdə hələ də mühüm bir istiqamət kimi qəbul edilir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Heinz_von_Foerster
https://archives.library.illinois.edu/the-cybernetics-thought-collective-a-history-of-science-and-technology-portal-project/heinz-von-foerster-2/
https://monoskop.org/Heinz_von_Foerster
https://www.informationphilosopher.com/solutions/scientists/foerster/
https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-84882-525-3_19
https://www.nytimes.com/2002/11/09/us/heinz-von-foerster-90-dies-was-information-theorist.html
https://europeanfamilytherapy.eu/heinz-von-foerster/
Tarix : 23 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
