Gray kod - Məlumatların ikilik sistemində təmsil olunma üsulu. O, ənənəvi ikilik kodlaşdırmadan fərqli olaraq, ardıcıl ədədlər arasında yalnız bir bitin dəyişməsini təmin edir. Bu xüsusiyyət, xüsusən yüksək sürət tələb edən sistemlərdə və səhv nisbətlərini minimuma endirmə məqsədi ilə mühəndislik sahələrində çox önəmlidir. Gray kod, xüsusilə elektronika, kompüter elmləri, sənaye avadanlıqları və avtomatlaşdırma sahələrində geniş tətbiq olunur. Tarix 1930-cu illərdə mühəndis Frank Gray tərəfindən icad edilmişdir. Bu kod, ilkin olaraq elektrik mühəndisliyi və telemetriya sistemləri üçün hazırlanmışdır. Frank Gray, müvafiq təcrübələr nəticəsində belə bir kodun yararsız məlumatların ötürülməsi zamanı səhv ehtimalını azaltmağa kömək edəcəyini müəyyənləşdirmişdir. Təsvir Gray kodunun formalaşdırılması üçün aşağıdakı qayda istifadə olunur: Əvvəlcə ən yüksək sıralı bit (MSB, Most Significant Bit) olduğu kimi qalır. Sonra hər növbəti bit, əvvəlki bit ilə orijinal ikilik kodunun qarşılığı olan bitin eksklüziv VƏ (XOR) əməliyyatı ilə əldə edilir. Xüsusiyyətlər - Bir bit dəyişiklik: Gray kodunda ardıcıl iki ədəd arasında yalnız bir bit dəyişir. Bu, sistemin səhvsiz işləməsini təmin edir, çünki belə bir dəyişiklik hər hansı bir səhvin yaranmasına səbəb olmur. - Ənənəvi ikilik koduna çevrilmə: Gray koduna keçid və ya Gray kodundan ikilik koda çevrilmə asanlıqla edilə bilər. Bunun üçün xüsusi çevirmə qaydaları mövcuddur. Gray kodunun hər bir bitini ikilik koda çevirmək üçün xüsusi XOR əməliyyatları tətbiq olunur. - Yüksək sabitlik: Gray kodu, xüsusi sistemlərdə yüksək sabitlik və etibarlılıq təmin edir. Elektronika və yüksək sürətli əməliyyatlarda səhvlərin qarşısını almaq üçün idealdır. Tətbiq sahələri - Kompüter elmləri və proqramlaşdırma: Gray kodu, bəzi yüksək sürətli hesablama və məlumat ötürmə sistemlərində istifadə edilir. Bu, verilənlərin düzgün və səhvsiz ötürülməsini təmin edir. - Sənaye avtomatlaşdırılması: Gray kodu, sənaye alətlərində və sensorlarda yüksək dəqiqliklə ölçmələr həyata keçirməyə imkan verir. Bu xüsusiyyət, xüsusən proseslərdə hər hansı bir səhvin qarşısını almağa kömək edir. - Elektronika və avadanlıqlar: Elektron sistemlərdə yüksək sürətli əməliyyatlar və minimal səhvlər üçün Gray kodu istifadə olunur. Xüsusilə, rəqəmsal ölçmə cihazlarında və motor nəzarət sistemlərində geniş tətbiq olunur. - Kvant kompüterləri: Gray kodu, kvant hesablama sistemlərində də istifadə oluna bilər, çünki bu tip sistemlərdə də səhv nisbətlərinin minimuma endirilməsi vacibdir. Növləri - Reflected Binary Gray Code (RBC): Bu növ Gray kodu, ənənəvi ikilik koda əsaslanır və hər bir bit yalnız bir dəfə dəyişir. - Unit Distance Gray Code: Hər bir ardıcıl ədəd arasında yalnız bir bit fərqi yaranır. - Linear Gray Code: Bu, müəyyən bir ardıcıllıqda ardıcıl kodların yaratdığı Gray kodudur. Gray kodda hər hansı bir səhv ehtimalı çox azdır, çünki ardıcıl dəyişikliklər yalnız bir bit ilə məhdudlaşır. Elektron avadanlıqlarında səhv nisbətini azaltdığına görə, hər hansı bir əşyanın ölçülməsi və ya oxunması zamanı daha az qarışıqlıq yaranır. Gray kodu ilə işləmək bəzən daha mürəkkəb çevirmə və hesablama prosesləri tələb edir. Hesablanma ardıcıllığı - Ən yüksək sıralı bit (MSB) olduğu kimi qalır. İlk bit, hər zaman ikilik kodundakı ilk bit ilə eyni olacaq. - Növbəti bitlər üçün XOR əməliyyatının tətbiqi: İkinci bitdən sonrakı hər bit, həmin ikilik kodunun əvvəlki bitləri ilə eksklüziv XOR əməliyyatı tətbiq edilərək alınır. XOR əməliyyatı Rəqəmsal məntiqdə istifadə olunan məntiq əməliyyatıdır və iki bit arasındakı əlaqəni təyin edir. XOR əməliyyatı, "ya bir, ya da digər, amma heç biri eyni vaxtda" prinsipi ilə işləyir. Yəni, iki bitdən yalnız biri 1 olduqda nəticə 1 olur. Əks halda, nəticə 0 olacaq. Misal: 6 ədədinin (ikilik kodu 110) Gray kodunu əldə edək. İkilik kod: 110 1. Ən yüksək sıralı bit (MSB): 1 (ilk bit olduğu kimi qalır) 2. İkinci bitin hesablanması: 1 XOR 1 = 0 3. Üçüncü bitin hesablanması: 1 XOR 0 = 1 Nəticədə, 6-nın Gray kodu 101 olur.
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.encoder.com/hubfs/white-papers/WP-2010_Gray-Codes/wp2010-gray-codes-natural-binary-codes-and-conversions.pdf?hsLang=en#:~:text=Gray%20Code%20is%20a%20form%20of%20binary%20that%20uses%20a,the%20data%20must%20be%20incorrect).
https://cp-algorithms.com/algebra/gray-code.html
https://www.geeksforgeeks.org/what-is-gray-code/
https://en.wikipedia.org/wiki/Gray_code#Lucal
Tarix : 8 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
