Giovanni Arrighi (1937-2009) — Müasir iqtisad, sosial nəzəriyyə və qlobal kapitalizmin inkişafı sahəsində böyük töhfələr vermiş italyan iqtisadçısı. O, əsasən qlobal iqtisadiyyatın tarixi inkişafını və kapitalizmin dünya miqyasında yayılma prosesini təhlil edən işləri ilə tanınır. Arrighi'nin təhlilləri, iqtisadiyyatın tarixini yalnız qısa dövrlərlə izah etməyib, onun uzun müddətli strukturlarını və müxtəlif hegemonik dövrlərini araşdırmışdır. Kapitalizmin yüksəlişi və uzun dövrə yanaşma Arrighinin ən mühüm töhfələrindən biri, kapitalizmin inkişafını yalnız bir neçə əsr ərzində deyil, daha uzun bir zaman çərçivəsində təhlil etməsidir. O, kapitalizmin özünü inkişaf etdirən və dövrü keçən bir sistem olaraq görür. Arrighinin fikrincə, kapitalizmin inkişafını başa düşmək üçün yalnız 19-cu və 20-ci əsrlərdəki qısa dövrləri deyil, çox daha geniş bir tarixi kontekstdə baxmaq lazımdır. Onun fikrincə, kapitalizm müxtəlif dövrlərdə, fərqli hegemonik güclər tərəfindən idarə olunub, hər bir hegemon güc yeni iqtisadi və siyasi strukturlar yaratmışdır. Arrighi, kapitalizmin inkişafında əsas dövrün "uzun iyirmi-ci əsr" adlandırdığı dövr olduğunu vurğulamışdır. Bu dövr, 15-ci əsrdə başlayan və 20-ci əsrə qədər davam edən bir zaman çərçivəsidir. O, kapitalizmin inkişafının ən əsas mərhələlərini Hollandiyanın, Böyük Britaniyanın və ABŞ-ın hegemonluq dövrləri ilə əlaqələndirir. İqtisadi hegemonluq və dünya sistemləri Arrighi, iqtisadi hegemonluğun dəyişməsini və bu dəyişikliklərin qlobal iqtisadiyyat üzərindəki təsirini təhlil edərkən "dünya sistemi" nəzəriyyəsindən istifadə etmişdir. Onun fikrincə, kapitalizmin tarixində əsas güc mərkəzləri, hər bir dövrün hegemonu olaraq formalaşmışdır. Məsələn, 16-cı əsrdə Hollandiya hegemonu olmuş, 19-cu əsrdə isə Böyük Britaniya hegemonluğunu qurmuşdur. 20-ci əsrdə isə ABŞ hegemonu olmuşdur. Bu hegemonların dəyişməsi, yalnız iqtisadi gücün digər mərkəzlərə keçməsi deyil, həm də qlobal iqtisadiyyatın strukturunun dəyişməsi ilə əlaqədardır. Arrighi, hər hegemonluq dövrünün, həm iqtisadi, həm də siyasi quruluşların necə dəyişdiyini və hər hegemon gücünün dünya iqtisadiyyatına necə təsir etdiyini təhlil edir. Kapitalizmin düşüşü və yeni dünya nizamı Arrighi, kapitalizmin təkcə yüksələn, inkişaf edən bir sistem olmadığını, həmçinin daxili çelişkili təbiətinin, onun zamanla geriləməsinə və yeni sistemlərin yaranmasına səbəb olduğunu vurğulamışdır. Kapitalizmin gələcəyi barədə də fikirlərini paylaşmışdır. O, kapitalizmin hegemonluğunun, ABŞ-ın gücünün zəifləməsi ilə nəticələnə biləcəyini və bu, yeni dünya nizamının formalaşmasına gətirib çıxara biləcəyini göstərir. Arrighinin fikrincə, qlobal kapitalizmin inkişafı və onun hegemonluqlarının dəyişməsi, dünya iqtisadiyyatında yeni güc mərkəzlərinin yaranmasına səbəb olacaq. Bu, xüsusilə Çin və digər inkişaf etməkdə olan bazarların güclənməsi ilə bağlıdır. İdeologiya və kapitalizm Arrighinin nəzəriyyəsi yalnız iqtisadiyyata aid deyil, həm də ideoloji və siyasi aspektləri də nəzərə alır. O, kapitalizmin sosial və siyasi strukturla necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu araşdırır. Kapitalizm yalnız iqtisadiyyat deyil, həm də bir ideologiya olaraq sosial və siyasi dəyişikliklərlə bağlıdır. Arrighi'nin təhlilində, iqtisadi güc mərkəzləri ilə yanaşı, bu güclərin ideoloji təsiri də böyük rol oynayır. Kapitalizm yalnız maddi sərvətləri deyil, həm də dünyagörüşlərini və mədəniyyəti formalaşdırır. Son fikirlər və miras Giovanni Arrighi, iqtisad və sosial nəzəriyyələr sahəsində böyük bir miras buraxmışdır. Onun əsərləri, həm sosialist nəzəriyyəçiləri, həm də müasir kapitalizm tənqidçilərini təsirləndirmişdir. Onun uzun dövrə əsaslanan yanaşması, qlobal kapitalizmin inkişafı və sosial dəyişikliklər haqqında daha dərindən düşünməyə səbəb olmuşdur.
https://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Arrighi
https://krieger.jhu.edu/arrighi/about/giovanni-arrighi/
https://www.theguardian.com/education/2009/oct/08/giovanni-arrighi-obituary
https://www.wgbh.org/people/giovanni-arrighi
https://link.springer.com/10.1057/978-1-349-95121-5_3130-1
https://www.versobooks.com/en-gb/blogs/authors/arrighi-giovanni?srsltid=AfmBOoq_sI2YScOT8jfpvD--BvTrie2_FtDfEzOSHZMe88WAhhNqnfQI
https://monthlyreview.org/author/giovanniarrighi/
Tarix : 27 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
