Frits Albert Lipmann - Amerikalı biokimyaçıdır, 12 iyun 1899-cu ildə anadan olub və 24 iyul 1986-cı ildə vəfat edib. O, koenzim A-nı kəşf etməsi və hüceyrə enerjisi mübadiləsindəki rolunu aydınlatması ilə tanınır. Bu kəşf ona 1953-cü ildə Hans Adolf Krebs ilə birgə Fiziologiya və Tibb üzrə Nobel Mükafatını qazandırıb. Lipmannın tədqiqatları biokimya sahəsində enerji ötürülməsi mexanizmlərinin anlaşılmasında təməl daşı olub. Erkən həyat və təhsil Frits Albert Lipmann 12 iyun 1899-cu ildə Almaniyanın Königsberq şəhərində (indiki Rusiyanın Kalininqradı) yəhudi ailəsində anadan olub. Atası Leopold Lipmann vəkil, anası Gertrud Lipmann isə evdar qadın idi. Gəncliyində tibbə maraq göstərib və 1917-ci ildə Königsberq Universitetində tibb təhsilinə başlayıb. Birinci Dünya Müharibəsi zamanı hərbi xidmətə çağırılıb və tibb köməkçisi kimi xidmət edib. Müharibədən sonra təhsilini davam etdirib və 1920-ci ildə Berlin Universitetində tibb üzrə diplom alıb. Lakin klinik təcrübədən çox laboratoriya işinə üstünlük verərək kimya və biokimya öyrənməyə başlayıb, 1927-ci ildə Berlin Universitetində Otto Meyerhofun rəhbərliyi ilə doktorluq dərəcəsi qazanıb. Karyera Lipmann karyerasına 1920-ci illərdə Meyerhofun laboratoriyasında başlayıb və burada əzələlərdə enerji mübadiləsini araşdırıb. 1930-cu ildə Kopenhagenə gedərək Albert Szent-Györgyi ilə işləyib və bioloji oksidləşmə proseslərinə maraq göstərib. 1939-cu ildə nasist rejimindən qaçaraq ABŞ-a köçüb və Massaçusets Ümumi Xəstəxanasında tədqiqatçı olub. 1941-ci ildə Harvard Tibb Məktəbində işə başlayıb və burada koenzim A-nı kəşf edib. O, bu molekulun asetil qruplarını daşıyaraq sitrik turşu dövründə (Krebs dövrü) enerji istehsalına kömək etdiyini sübut edib. Bu iş 1953-cü ildə Nobel Mükafatına layiq görülüb. 1949-cu ildə Lipmann Rokfeller Universitetində (o vaxt Rokfeller Tibbi Tədqiqatlar İnstitutu) professor olub və 1957-ci ildə professor emeritus statusu alıb. O, həmçinin adenozin trifosfatın (ATP) enerji daşıyıcısı kimi rolunu dərindən araşdırıb və “metabolik enerji” anlayışını elmi ictimaiyyətə təqdim edib. Təqaüdə çıxsa da, ömrünün sonuna qədər tədqiqatlarını davam etdirib. Şəxsi həyat və miras Lipmann 1931-ci ildə Elfreda Hall ilə evlənib və onların bir oğlu Stiven olub. Sakit və təvazökar şəxsiyyəti ilə tanınıb, musiqiyə və sənətə maraq göstərib. ABŞ-da yaşayarkən alman köklərini qoruyub, lakin Amerikanın elmi mühitinə tam inteqrasiya edib. Onun mirası koenzim A-nın kəşfi və hüceyrə metabolizminin anlaşılmasında açdığı yeni yollarla bağlıdır. Lipmannın işləri müasir biokimya və molekulyar biologiyanın əsasını qoyan tədqiqatlar sırasındadır və onun adı enerji mübadiləsi ilə bağlı dərsliklərdə tez-tez çəkilir.
https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1953/lipmann/biographical/
https://www.britannica.com/biography/Fritz-Albert-Lipmann
https://nap.nationalacademies.org/read/11807/chapter/14
https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1953/lipmann/facts/
https://www.mayoclinicproceedings.org/article/S0025-6196(11)64252-3/fulltext
https://www.jbc.org/article/S0021-9258(20)64101-1/pdf
https://en.wikipedia.org/wiki/Fritz_Albert_Lipmann
Tarix : 14 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
