Frantz Fanon (1925-1961) - Martinika əsilli fransız psixiatrı, filosof və inqilabi yazar. O, əsasən sömürgəçilik, irqçilik və dekolonizasiya mövzularında yazıları ilə tanınır. Fanon, müstəmləkə rejimlərinin necə insan psixologiyasına təsir etdiyini və müstəqillik uğrunda mübarizənin zəruriliyini vurğulayan əsərləri ilə postkolonial nəzəriyyənin əsas fiqurlarından biri olmuşdur. Fanonun əsas fikirləri Sömürgəçiliyin Psixoloji Təsirləri Fanon, müstəmləkəçilik altında yaşayan insanların özlərini ikinci dərəcəli hesab etməyə alışdırıldığını bildirirdi. Onun fikrincə, sömürgəçilik təkcə siyasi və iqtisadi bir sistem deyil, həm də insan psixologiyasına dərin təsir edən bir ideologiyadır. Bu fikirlər onun "Qara dərilər, ağ maskalar" (Peau noire, masques blancs, 1952) kitabında geniş şəkildə izah edilir. Bu əsərdə Fanon, qaradərili insanların fransız cəmiyyətində qəbul edilmək üçün necə "ağ" kimi davranmağa çalışdıqlarını və bunun onların kimliyinə necə zərər verdiyini analiz edir. İnqilab və şiddətin zəruriliyi Fanon, sömürgəçiliyin yalnız dinc yollarla aradan qaldırılmasının mümkün olmadığını düşünürdü. Onun fikrincə, müstəmləkə sistemləri zorakılıq vasitəsilə qurulduğuna görə, onları yıxmaq üçün də zorakılıq lazım ola bilər. Bu ideyalar onun ən məşhur əsəri olan "Yer üzünün lənətliləri" (Les Damnés de la Terre, 1961) kitabında geniş şəkildə izah edilir. Bu kitab müstəqillik hərəkatları üçün ilham mənbəyinə çevrildi və xüsusilə Afrika və Latın Amerikasındakı azadlıq mübarizələrində böyük təsirə malik oldu. Müstəmləkəçi cəmiyyətlərin quruluşu Fanonun fikrincə, müstəmləkəçi cəmiyyətlər binar bölünmüş sistemlərə malikdir: Sömürgəçilər (avropalı ağlar) – hakim sinif Sömürgələşdirilmiş xalq (yerli qaradərililər) – zülm altında yaşayanlar Bu strukturun ədalətsiz olduğunu və yalnız köklü dəyişikliklə aradan qaldırıla biləcəyini iddia edirdi. Postkolonial dövlətlərin problemləri Fanon, müstəqillik əldə edən ölkələrin yalnız siyasi azadlıqla kifayətlənməməli, eyni zamanda iqtisadi və sosial ədalətə nail olmaları lazım olduğunu vurğulayırdı. O, yeni müstəqil dövlətlərdə neokolonializmin (yeni formalı imperializm) təhlükəsi barədə xəbərdarlıq edirdi. Fanonun təsiri və mirası Frantz Fanonun ideyaları Afrika, Karib hövzəsi və Asiyada azadlıq hərəkatları üçün mühüm ilham mənbəyi oldu. Onun yazıları postkolonial nəzəriyyənin, irqçilik və inqilab haqqında müasir müzakirələrin əsas hissəsinə çevrildi. Müasir dövrdə də Fanonun əsərləri irqçilik, müstəmləkəçilik və sosial ədalət haqqında müzakirələrdə aktual olaraq qalır. Onun fikirləri Black Lives Matter, dekolonizasiya hərəkatları və digər sosial ədalət mübarizələrində tez-tez istinad edilir. Fanon, yalnız nəzəriyyəçi deyil, həm də praktik mübarizəyə qoşulan bir inqilabçı idi. Əlcəzairin müstəqillik mübarizəsində fəal iştirak etmiş və Əlcəzairin azadlıq hərəkatına psixoloji dəstək vermişdir. Onun həyatı və fikirləri, postkolonial dünyanın formalaşmasına dərin təsir göstərmişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Frantz_Fanon
https://www.britannica.com/biography/Frantz-Fanon
https://plato.stanford.edu/entries/frantz-fanon/
https://iep.utm.edu/fanon/
https://www.newyorker.com/magazine/2021/12/06/frantz-fanons-enduring-legacy
https://thetricontinental.org/dossier-26-fanon/
https://www.goodreads.com/author/show/37728.Frantz_Fanon
Tarix : 22 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
