Cecilia Payne-Gaposchkin (1900–1979) - İngilis-amerikalı astronom və astrofizikdir, və o, ulduzların kimyası sahəsindəki tədqiqatları ilə tanınır. Payne-Gaposchkin, ilk dəfə olaraq ulduzların əksər hissəsinin hidrogen və heliumdan ibarət olduğunu təklif edən tədqiqatları ilə astronomiya elminin tarixində çox mühüm bir şəxsiyyət olmuşdur. Onun bu kəşfi, ulduzların tərkibini başa düşməkdəki ən böyük irəliləyişlərdən biri sayılır. Həyatı və təhsil Cecilia Payne 1900-cü ildə Basingstoke, İngiltərədə anadan olmuşdur. O, gənclik illərini ingilis məktəblərində keçirib və sonra Cambridge Universitetində astronomiya üzrə təhsil almışdır. Təhsil müddətində, astronomiyanın çox kiçik və elmi anlamda çox az inkişaf etmiş sahə olduğunu hiss edən Payne, təhsilini daha da dərinləşdirmək üçün ABŞ-ın Harvard Astronomiya Rəsədxanasında çalışmağa başlamışdır. Payne, 1925-ci ildə Harvardda doktorluq dissertasiyasını tamamlayaraq astronomiya və astrofizika sahəsindəki elmi tədqiqatlara başlamaqla elmi cəmiyyətdəki yerini qurdu. Onun dissertasiyası ulduz spektral tərkibləri və ulduzların kimyəvi tərkibi haqqında inqilabi bir yanaşmanı əhatə edirdi. Ulduzların kimyası və tədqiqatları Cecilia Payne, astronomiyada əhəmiyyətli bir yenilik olan, ulduzların böyük əksəriyyətinin hidrogen və heliumdan ibarət olduğunu təklif etmişdir. 1920-ci illərin əvvəllərində, o dövrdə alimlər, ulduzların kimyəvi tərkibini anlamağa çalışsalar da, bu mövzu ilə bağlı fikir ayrılıqları mövcud idi. Həmin dövrün ən çox yayılmış fikri, ulduzların böyük ölçüdə silisium, kalsium və digər ağır elementlərlə zəngin olması idi. Cecilia Payne, 1925-ci ildə doktorluq dissertasiyasını təqdim edərkən, o dövrün əsas mövzusundan fərqli olaraq ulduzların hidrogen və helium-dan ibarət olduğunu irəli sürdü. Bu, ondan əvvəlki fikirləri ciddi şəkildə dəyişdirdi. Onun bu təklifi çox radikal idi və alimlər tərəfindən əvvəlcə qəbul edilmədi, amma sonra onun nəticələri çox sayda müşahidə və təcrübə ilə dəstəkləndi. Bu, elmin o dövründə bir inqilab hesab edildiyi üçün, daha sonra Payne-Gaposchkinin kəşfi ulduzların tərkibinin və ulduzların yaranma prosesi haqqında bilikləri köklü şəkildə dəyişdirdi. Astrofizika sahəsindəki digər tədqiqatları Cecilia Payne, ulduzların kimyası ilə bağlı etdiyi tədqiqatlardan sonra astrofizika sahəsindəki digər məsələlərlə də maraqlanmışdır. O, xüsusən ulduzların enerji istehsalı, nüvə prosesləri və ulduzların həyat dövrü ilə bağlı yeni nəzəriyyələr üzərində çalışmışdır. Onun işləri, həmçinin ulduzların istilik və işıq yayma mexanizmləri, spektral analizlər və ulduz spektral sinifləndirmələri sahəsində də mühüm tədqiqatlar açmışdır. Payne-Gaposchkinin mirası Cecilia Payne-Gaposchkinin elmi irsi yalnız ulduzların kimyası ilə bağlı kəşflərindən ibarət deyil. O, həm də ilk qadın professorlardan biri olaraq, kişilərin üstünlük təşkil etdiyi sahədə mühüm uğurlar əldə etdi. O, Harvard Universitetində ilk qadın professor olmağı bacarmış və bir çox gənc astronomu tərbiyə etmişdir. Tanınması və ölümü Cecilia Payne-Gaposchkinin kəşfləri ilk dövrlərdə daha az qiymətləndirilsə də, sonradan elmi cəmiyyət tərəfindən çox yüksək qiymətləndirildi. 1970-ci illərdə, o, bir çox elmi cəmiyyətdə hörmət qazandı və öz sahəsindəki ən böyük alimlərdən biri olaraq tanındı. O, 1979-cu ildə Harvard Universitetində vəfat etdi. Lakin, onun elmi irsi və astrofizikaya verdiyi töhfələr hələ də çox dəyərli olaraq qalır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Cecilia_Payne-Gaposchkin
https://www.britannica.com/biography/Cecilia-Payne-Gaposchkin
https://www.amnh.org/learn-teach/curriculum-collections/cosmic-horizons-book/cecilia-payne-profile
https://www.aps.org/publications/apsnews/201501/physicshistory.cfm
https://platestacks.cfa.harvard.edu/women-at-hco/cecilia-payne-gaposchkin
https://www.amphilsoc.org/blog/cecilia-payne-gaposchkin-1900-1979
https://astronomy.fas.harvard.edu/cecilia-payne-gaposchkin-lectures
Tarix : 25 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
