Arnold Sommerfeld (1868–1951) - Alman fizik. XX əsrin əvvəllərində kvant mexanikasının inkişafında mühüm rol oynamışdır. O, xüsusilə atom fizikası, xüsusən də elektron strukturlarının nəzəri izahı və kvant mexanikasının tətbiqləri sahəsindəki işləri ilə tanınır. Sommerfeld, həmçinin müasir fizikanın inkişafına böyük təsir göstərmiş və çoxsaylı önəmli tədqiqatçılar yetişdirmişdir. Erkən həyatı və təhsili Arnold Sommerfeld 1868-ci ildə Almaniyanın Königsberg (indiki Kalininqrad, Rusiya) şəhərində anadan olmuşdur. O, gənclik illərindən riyaziyyat və fizika ilə maraqlanmağa başlamış və 1886-cı ildə Königsberg Universitetində riyaziyyat və fizika təhsili almağa qərar vermişdir. 1891-ci ildə riyaziyyat və fizika üzrə doktorluq dərəcəsi almışdır. Sommerfeldin riyaziyyatçı və fizik kimi ilk fəaliyyətləri, xüsusilə riyaziyyatın fizika ilə əlaqəsini dərinləşdirən tədqiqatlarla bağlı olmuşdur. O, bir çox sahələrdə elmi işlər aparmış və təhsildəki uğurları ilə çox qısa müddətdə tanınmışdır. Atom fizikasına töhfələri Sommerfeldin ən məşhur işləri, atomların kvant mexanikası ilə izahını əsaslandıran nəzəriyyələrlə əlaqəlidir. O, Bohr atom modelinin təkmilləşdirilməsinə və genişləndirilməsinə kömək etmişdir. Niels Bohrun 1913-cü ildə təqdim etdiyi atom modelini daha da inkişaf etdirərək, atomların elektron orbitalarının daha dəqiq təsvirini təqdim etmişdir. Bu, xüsusilə atomların spektral xətlərini izah etməyə imkan vermişdir. Sommerfeld, 1915-ci ildə Bohrun modelinə əlavə olaraq, elektronların orbital hərəkətlərini daha mürəkkəb şəkildə izah edən düzəlişlər irəli sürdü. O, elektronların yalnız müəyyən enerji səviyyələrində mövcud olmaları ilə yanaşı, orbital hərəkətlərinin də "elliptik" ola biləcəyini təklif etdi. Bu, Bohr modelindəki dairəvi orbitlərə əlavə olaraq, atomların daha geniş spektral xüsusiyyətlərini açıqlamağa kömək etdi. Kvant mexanikası və spektral xətlər Sommerfeld, kvant mexanikasının inkişafında başqa mühüm işlər də görmüşdür. O, Planckın və Bohrun nəzəriyyələrini genişləndirərək, atomların spektral xətlərinin kvant mexanikası ilə izahını daha da dərinləşdirdi. Sommerfeldin atom modelində elektronların enerjisi yalnız müəyyən bir dəstəyə məhdudlaşmış və bu da atomların spektral xətlərini təyin etmişdir. O, həmçinin spin kvant sayını nəzərə alaraq elektronların orbital hərəkətlərinin və spininin kvant mexanikasına uyğun tərifini vermişdir. Bu işlər, kvant mexanikasının əsas prinsiplərinin formalaşmasına və atomların strukturunu daha yaxşı başa düşməyə imkan vermişdir. Sommerfeldin bu sahədəki işləri, həmçinin müasir kvant mexanikasının təməl daşlarından biri oldu. Tədris və elmi əsərləri Sommerfeld həmçinin çoxsaylı tələbələr yetişdirmişdir və özünün elmi biliklərini çoxsaylı məqalələr və kitablarla yaymışdır. O, Münhen Universitetində uzun müddət müəllimlik etmişdir və burada çoxsaylı fizika alimlərini yetişdirmişdir. Bunlar arasında Werner Heisenberg, Wolfgang Pauli, Hans Bethe və diğer tanınmış fizika alimləri də var idi. Sommerfeldin rəhbərliyi altında bu alimlər, kvant mexanikası və digər sahələrdə əhəmiyyətli tədqiqatlar apardılar. Onun ən məşhur əsərlərindən biri 1919-cu ildə nəşr olunan "Atomin strukturu və atom enerjisi haqqında" adlı kitabıdır. Bu əsər, atomların və onların enerjilərinin kvant mexanikası əsasında izahını verir və bu sahədəki ilk müfəssəl tədqiqatlardan biri hesab olunur. Sonrakı fəaliyyəti və təsiri Sommerfeldin fizika sahəsindəki töhfələri yalnız nəzəriyyələrlə məhdudlaşmadı. O, həmçinin bir çox praktiki tədqiqatlar və eksperimentlər üçün nəzəri əsaslar yaratdı. Bu, xüsusilə atom və kvant fizikası sahələrində böyük irəliləyişlərə yol açdı. Arnold Sommerfeld 1951-ci ildə Münhen şəhərində vəfat etdi, lakin onun elmi irsi və müasir fizikanın inkişafına verdiyi töhfələr, hələ də elmi dünyada geniş şəkildə qəbul edilir. Onun nəzəriyyələri, atom fizikasının, kvant mexanikasının və digər müasir fizika sahələrinin təməlini qoymuş və bu sahələrin gələcək inkişafına böyük təsir göstərmişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Arnold_Sommerfeld
https://www.britannica.com/biography/Arnold-Johannes-Wilhelm-Sommerfeld
https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Sommerfeld/
https://www.lindahall.org/about/news/scientist-of-the-day/arnold-sommerfeld/
https://www.wikidata.org/wiki/Q77078
https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsbm.1952.0018
https://link.springer.com/book/10.1007/978-1-4614-7461-6
Tarix : 26 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
