Amaryllis belladonna - Jersey zanbağı, belladonna-zanbaq, çılpaq xanım zanbağı, və ya mart zanbağı, Cənubi Afrikanın Keyp əyalətinə məxsus bitki növüdür. Lakin dekorativ bitki kimi geniş şəkildə yetişdirilir. Məlumata görə bir çox yerdə təbii şəkildə yayılmışdır: Korsika, Portuqaliya, Azor adaları, Madeyra, Kanar adaları, Böyük Britaniyanın Scilly adaları, Konqo Demokratik Respublikası, Ascension adası, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Meksika, Kuba, Haiti, Dominikan Respublikası, Çili, Kaliforniya, Texas, Luiziana, Missisipi, Miçiqan və Juan Fernández adaları. Təsvir Çoxillik soğanaqlı geofit bitkidir, yayın sonunda bir-iki düz möhkəm gövdə ilə görünür. Çiçək qrupu 2–12 ədəd gözəl ətirli leysənəkşəkilli çiçək daşıyır və bu çiçəklər "çılpaq" (yarpaqsız) gövdə üzərində yerləşir, bu da onun "çılpaq xanım zanbağı" adlanmasına səbəb olur. Çəhrayı çiçəklər, uzunluğu 10 sm-ə qədər ola bilər, payızda yarpaqlardan əvvəl görünür. Yarpaqlar dar və qurşaqşəkilli formadadır. Taksonomiya və etimologiya Amaryllis belladonna, hal-hazırda təyin edilmiş Amaryllis cinsinə daxil olan iki növdən biridir. Növün epiteti olan belladonna, italyan dilindəki bella donna ifadəsindən götürülmüşdür və "gözəl xanım" mənasını verir. Yaşayış mühiti Amaryllis belladonna Cənubi Afrikada tapılır, burada bitkilər qayalar arasında bitir. Ekologiya A. belladonnanın yarpaqları erkən yazda və ya payızın sonunda böyüməyə başlayır. Onlar bir neçə həftədən bir neçə aya qədər davam edir, sonra solur və çiçək saplağı böyüməyə başlayır. Vəhşi təbiətdə Amaryllis belladonna şahin güvələri və dülgər arıları tərəfindən tozlaşdırılır. Çiçək uzun borulu, solğun periantlıdır və gecə tam şəkildə açılır. Bu çiçək daha sonra tozlaşdırıcıları özünə cəlb edən şirin ətir və bol nektar buraxır ki, bu da tsiklik terpenoid spirti olan linaloolu ehtiva edir. A. belladonna toxumları yumşaq və ətli olub, ağ və ya çəhrayı rəngdədir. Onlar qış aylarında külək vasitəsilə yayılır. Bu, mart və aprel aylarında ilk qış yağışları ilə üst-üstə düşür. Toxumlar iki həftə kimi qısa müddətdə cücərə bilər, lakin tam çiçəkli bitkiyə çevrilməsi üçün üç ilə altı il lazımdır. A. belladonna bitkisinin bütün hissələri zəhərlidir və likorin, pankrasin və amarillidin kimi müxtəlif alkaloidlər ehtiva edir. Bu, insanlarda qusma və ishalə səbəb ola bilər. Vəhşi təbiətdə bu toksinlər otlaq növlərinə təsir edərək ağız suyu axması, qusma, ishal, qarın ağrısı, halsızlıq və ürək və ya böyrək çatışmazlığına səbəb olur. Bəslənməsi Soğanaqlar torpaq səthindən bir qədər aşağıya, soğanağın boynu səth səviyyəsində olacaq şəkildə əkilməlidir. Soyuq iqlimlərdə malçlama və ya qışda qaldırılıb saxlanma tələb olunur. Soğanaqlar yan soğanaqlardan çoxaldıla bilər. Amaryllis soğanaqları az su tələb edir və quraqlığa davamlıdır. Bu bitki Kral Bağçılıq Cəmiyyətinin "Bağ Mükafatı"nı qazanmışdır. Tibb xüsusiyyətləri A. belladonna soğanaqlarında 1,4-dihidroksi-3-metoksi powellan daxil olmaqla bir neçə birləşmə tapılmışdır ki, bu da alkaloiddir. Müşahidələr göstərir ki, bu bitkinin soğanağındakı alkaloidlər P. falciparum-un səbəb olduğu qızdırmaya qarşı mübarizə xüsusiyyətlərinə malikdir.
https://www.gardenia.net/plant/amaryllis-belladonna-belladonna-lily
https://www.rhs.org.uk/plants/63092/amaryllis-belladonna/details
https://www.pacificbulbsociety.org/pbswiki/index.php/amaryllis
https://hadeco.co.za/blogs/blogs/how-to-grow-and-care-for-amaryllis-belladonna?srsltid=AfmBOop0T-_BM63ovEQOdykmOBkW_1JaNnMR254VTP712MKbLsjPp4nS
https://pza.sanbi.org/amaryllis-belladonna
https://plants.ces.ncsu.edu/plants/amaryllis-belladonna/
https://www.farmergracy.co.uk/products/amaryllis-belladonna-alba-bulbs-uk
Tarix : 10 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
