Alfred Russel Wallace (1823–1913) - İngilis təbiətşünası, səyahətçi və bioloqudur, ən çox təkamül nəzəriyyəsi sahəsindəki işləri ilə tanınır. O, Charles Darwin ilə eyni dövrdə, təbiətin müxtəlif növlərinin inkişafı haqqında düşünərək, təkamül nəzəriyyəsini irəli sürmüş və müstəqil şəkildə bu sahəyə böyük töhfələr vermişdir. Həyatı və təhsili Wallace 1823-cü ildə İngiltərənin Uqni şəhərində doğulmuşdur. O, rəsmi təhsil almamışdı, lakin özünü təbiətşünaslıq və biologiya sahəsində inkişaf etdirərək, təkamül haqqında dərin düşüncələrə sahib oldu. Gəncliyində təbiətə olan marağını genişləndirmək üçün səyahətlərə çıxmış, xüsusən Malayziya və Cənub-Şərqi Asiyada uzun müddət yaşamışdır. Təkamül və təbii seçim Wallace, Charles Darwin ilə mübahisəli olaraq təkamül nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür. Onun ən məşhur işlərindən biri, 1858-ci ildə Darwinlə birlikdə təqdim etdiyi təbii seçilmə konsepsiyasıdır. Wallace, yeni növlərin təbii seçmə və təbii təkamül yolu ilə ortaya çıxdığını fərqləndirərək, bu nəzəriyyənin təkamül sahəsindəki əsas konsepsiya halına gəlməsinə əhəmiyyətli töhfələr vermişdir. Darwinlə eyni dövrdə işləyən Wallace, bir çox növün müxtəlif mühitlərdə həyat tərzini necə formalaşdırdığını və bu növlərin davamlı təkamül nəticəsində necə dəyişdiyini təhlil etmişdir. Bu məsələləri dəqiq və sistemli şəkildə araşdıran Wallace, daha sonra "Təkamül haqqında Əlavə Fikirlər" adlı əsərini yazmışdır. Malay adalarındakı tədqiqatları Wallaceın Malay adalarındakı tədqiqatları onun ən önəmli fəaliyyətlərindən biridir. O, burada bir çox yeni növü təyin etmiş, bitkilər və heyvanlar haqqında əhəmiyyətli məlumatlar toplamaqla yanaşı, oradakı bioloji müxtəlifliyi də qeydə almışdır. Wallace, bu bölgələrdəki müxtəlif ekosistemləri və təbiətin dəyişən mühitlərdəki əlaqələrini təhlil edərək, növ fərqliliklərinin əhəmiyyətini və təbii seçmənin rolunu daha dərindən başa düşmüşdür. Bundan əlavə, Malay Adalarındakı araşdırmalarından sonra, Wallace, Wallace Xətti olaraq tanınan və təbiətşünaslıqda mühüm bir əhəmiyyətə malik olan coğrafi sərhədin təsvirini vermişdir. Bu xətt, Cənub-Şərqi Asiya və Avstraliya arasında təbiət və heyvan növlərinin fərqliliyini göstərən bir xətt olaraq tanınır. İrsi və təsiri Wallace, həmçinin sosial məsələlərə və təbiətə dair əhəmiyyətli düşüncələr irəli sürmüşdür. O, sosial ədalət, təbii qoruma və insan cəmiyyətinin təbiətlə uyğunlaşması mövzularında da fikirlərini ortaya qoymuşdur. Wallacenin təkamülə dair fikirləri, Darvinlə yanaşı, bu sahədəki təbii seçmə anlayışının geniş qəbul olunmasına kömək etmişdir. Wallacenin irsi həm təbiətşünaslıq, həm də təkamül sahəsində əhəmiyyətli təsir yaratmışdır. O, yalnız təkamül nəzəriyyəsi ilə məşhur deyil, həm də bioloji müxtəlifliyin qorunması və bəşəriyyətin təbiətə daha uyğun bir şəkildə yanaşması barədəki fikirləri ilə də tanınır. Əsərləri Wallacenin əsərləri, təbiətşünaslıq və təkamül nəzəriyyəsinin inkişafında mühüm yer tutmuşdur. Onun ən məşhur əsərlərindən biri "The Malay Archipelago" (Malay Arxipelaqı) kitabıdır, burada Wallace, Cənub-Şərqi Asiyanın təbiətinə dair geniş məlumatlar təqdim etmiş və öz müşahidələrini paylaşmışdır. Bu əsər, həmçinin, təbiətşünaslıq sahəsindəki ən mühüm tədqiqatlardan biri hesab olunur.
https://en.wikipedia.org/wiki/Alfred_Russel_Wallace
https://www.britannica.com/biography/Alfred-Russel-Wallace
https://www.nhm.ac.uk/discover/who-was-alfred-russel-wallace.html
https://education.nationalgeographic.org/resource/alfred-wallace/
https://wallacefund.myspecies.info/content/introduction
https://wallace-online.org/Wallace-Bio-Sketch_John_van_Wyhe.html
https://geneticsunzipped.com/blog/2023/9/7/evolutionary-revolutionary
Tarix : 13 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
