Aerotoksik sindromu - Təyyarə kabinində çirklənmiş havanın tənəffüs edilməsi ilə əlaqəli sağlıq problemlərini ifadə edən bir termin. Mahiyyəti Bu sindrom, əsasən təyyarə heyəti (pilotlar, kabin əməkdaşları) və tez-tez uçan sərnişinlər üçün risk yaradır. Aerotoksik sindromu, təyyarələrdə istifadə olunan mühərrik yağının buxarlarının və digər kimyəvi maddələrin tənəffüs yolu ilə orqanizmə daxil olması ilə əlaqədardır. Aerotoksik sindromu, təyyarələrdəki ventilyasiya sistemində baş verən texniki problemlər nəticəsində yaranır. Təyyarələrdə mühərrikdən gələn hava birbaşa kabinə verilir. Bu proses zamanı mühərrik yağının buxarları və digər kimyəvi maddələr (məsələn, trikrezil fosfat) hava ilə qarışaraq kabinə daxil ola bilər. Bu çirklənmiş havanın tənəffüs edilməsi, insan orqanizmi üçün zərərli ola bilər və müxtəlif sağlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Simptomlar Aerotoksik sindromunun simptomları müxtəlif ola bilər və hər bir insanda fərqli şəkildə özünü göstərə bilər. Əsas simptomlar aşağıdakılardır: 1. Nevroloji simptomlar: Baş ağrısı, başgicəllənmə, yaddaş itkiləri, diqqət çətinliyi, yorğunluq və zəiflik, 2. Tənəffüs yolu simptomları: Öskürək, nəfəs darlığı, boğazda qıcıqlanma 3. Gözlərdə və dəridə reaksiyalar: Gözlərdə qıcıqlanma və ya yanma, dəri səpkiləri və qaşınma 4. Mədə-bağırsaq simptomları: Bulantı, qusma, mədə ağrısı. Səbəblər Aerotoksik sindromunun əsas səbəbi, təyyarələrdəki ventilyasiya sistemində baş verən texniki problemlərdir. Bu problemlər aşağıdakı amillərlə əlaqədardır: 1. Mühərrik yağının buxarları: Mühərrik yağında olan kimyəvi maddələr (xüsusilə trikrezil fosfat) hava ilə qarışaraq kabinə daxil olur. 2. Zəif ventilyasiya sistemi: Köhnə və ya düzgün qurulmamış ventilyasiya sistemləri çirklənmiş havanın kabinə daxil olmasına səbəb ola bilər. 3. Texniki nasazlıqlar: Mühərrik və ya ventilyasiya sistemində baş verən nasazlıqlar aerotoksik sindromunu hərəkətə gətirə bilər. Diaqnoz Aerotoksik sindromunun diaqnozu çətin ola bilər, çünki simptomlar digər xəstəliklərlə səhv salına bilər. Diaqnoz üçün aşağıdakı üsullardan istifadə olunur: - Klinik müayinə: Xəstənin simptomları və təyyarə ilə əlaqəli məlumatları yoxlanılır. - Laboratoriya testləri: Qan və idrar testləri ilə kimyəvi maddələrin təsiri aşkar edilə bilər. - Tənəffüs testləri: Havanın keyfiyyətini yoxlamaq üçün tənəffüs testləri aparılır. - Nevroloji qiymətləndirmə: Nevroloji simptomların qiymətləndirilməsi üçün müayinə aparılır. Müalicə Aerotoksik sindromunun müalicəsi əsasən simptomların idarə edilməsinə yönəlib. Müalicə üsulları aşağıdakıları əhatə edə bilər: 1. Simptomatik müalicə: Ağrıkəsicilər, antihistaminlər, tənəffüs dəstəyi. 2. Detoksifikasiya: Maye terapiyası, antitoksik müalicə. 3. Profilaktika: Hava keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, şəxsi mühafizə vasitələri. Tarix Aerotoksik sindromu ilə bağlı ilk şikayətlər 20-ci əsrin sonlarında qeydə alınmışdır. 2000-ci ildə Avstraliya Senatının bir illik araşdırması zamanı BAe 146 təyyarələrində işləyən 20 kabin əməkdaşının işçi kompensasiyası üçün müraciətləri qeydə alınmışdır. Bu araşdırma, kabin havasının təhlükəsizliyi ilə bağlı ciddi narahatlıqlar yaratmışdır. 2000-ci ildə "Jersey European Airways" şirkətinin "BAe 146" təyyarəsində pilotların "Birmingem Beynəlxalq Hava Limanı"nda eniş zamanı xəstələnməsi hadisəsi də aerotoksik sindromu ilə əlaqələndirilmişdir. Təhlil zamanı mühərrik yağının kabin havasına qarışdığı müəyyən edilmişdir. 2019-cu ildə Britaniya Hava Yolları, "Virgin Atlantic", "Jet2", "Thomas Cook Airlines" və "Eastjet" kimi beş Britaniya aviaşirkəti, kabin əməkdaşlarının sağlığı ilə bağlı iddialar səbəbilə məhkəmə iddiaları ilə üzləşmişdir. 2020-ci ildə ABŞ-də ilk dəfə olaraq, "Jet Blue" pilotu Andrew Myersin aerotoksik sindromu ilə bağlı işçi kompensasiyası iddiası qəbul edilmişdir. Myers, xroniki və kəskin kimyəvi maddələrə məruz qalma nəticəsində nevroloji problemlər yaşadığını iddia etmişdir. Araşdırmalar Aerotoksik sindromu ilə bağlı araşdırmalar hələ də davam edir. 1986-cı ildə ABŞ Konqresi tərəfindən təyyarə kabin havasının keyfiyyəti ilə bağlı hesabat hazırlanmışdır. Bu hesabat, təyyarələrdə siqaret çəkmənin qadağan edilməsini tövsiyə etmişdir. 2008-ci ildə "Britaniyanın Lordlar Palatasının Elm və Texnologiya Komitəsi", aerotoksik sindromu ilə bağlı iddiaların sübuta yetirilmədiyini bildirmişdir. 2017-ci ildə "Dünya Sağlamlıq Təşkilatı"nın (WHO) jurnalında dərc olunan bir araşdırma, təyyarə kabinində çirklənmiş havaya məruz qalan 200 kabin əməkdaşının sağlıq problemlərini araşdırmışdır. Bu araşdırma, kəskin və xroniki simptomların olduğunu müəyyən etmişdir. Media və ictimaiyyət Aerotoksik sindromu ilə bağlı media reportajları tez-tez sensasion xarakter daşıyır. Məsələn, 2006-cı ildə "Aviation Today" jurnalında dərc olunan məqalədə, kabin havasının çirklənməsi ilə bağlı məlumatların təhrif edildiyi qeyd edilmişdir. 2012-ci ildə "Britaniya Hava Yolları" pilotu Richard Westgatein ölümü, aerotoksik sindromu ilə bağlı geniş ictimai müzakirələrə səbəb olmuşdur. Westgate, ölümündən əvvəl aerotoksik sindromu ilə bağlı simptomlardan əziyyət çəkmişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Aerotoxic_syndrome
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2468748022000017
https://aerotoxic.org/
https://www.fninstitute.com/en/complaints/brain-trauma/aerotoxic-syndrome
https://www.archbronconeumol.org/en-the-lung-in-aerotoxic-syndrome-articulo-S0300289622003179
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15563650.2019.1649419
https://www.thecanary.co/global/2024/01/22/aerotoxic-syndrome/
https://www.unitelegalservices.org/services/toxic-cabin-air
https://oem.bmj.com/content/75/Suppl_2/A15.2
https://www.bbc.com/news/business-47740523
https://skybrary.aero/bookshelf/aircraft-cabin-air-contamination-and-aerotoxic-syndrome-review-evidence
https://www.schmidtlaw.com/aerotoxic-syndrome-lawsuit/
https://www.heraldscotland.com/news/24321565.aerotoxic-syndrome---pilots-grounded-cabin-air-injury/
https://hansard.parliament.uk/commons/2016-03-17/debates/16031729000001/CabinAirSafetyAerotoxicSyndrome
https://apex.aero/articles/something-air-aerotoxic-syndrome-exist/
Tarix : 14 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
