Zhang Zai (1020–1077) - Şimali Song dövründə yaşamış Çin filosofu, dövlət xadimi və Yeni Konfutsiçiliyin ən mühüm nümayəndələrindən biridir. O, Konfutsiçilik təlimlərini yenidən nəzərdən keçirərək, təbiət və kainatın təbiətini anlamağa çalışmış və əxlaq ilə kosmologiyanı birləşdirmişdir. Zhang Zai ən çox "Xuanxue" (Şərh olunan Daoçuluq) və "Tian" (Göy) konseptlərini fəlsəfi təliminə daxil etməsi ilə tanınır. Həyatı və fəlsəfi təsiri Zhang Zai Henan əyalətində anadan olmuşdur və erkən yaşlarından təhsilə maraq göstərmişdir. O, ilk növbədə dövlət qulluğunda fəaliyyət göstərmiş, lakin fəlsəfi məsələlərə maraq göstərişi ona Konfutsiçiliyi və Daoçuluğu birləşdirən bir təlim inkişaf etdirməyə imkan yaratmışdır. Zhang Zai dövrünə hakim olan kosmoloji və təbiət fəlsəfəsini, təkcə riyazi deyil, həm də mənəvi əsaslarla izah etməyə çalışmışdır. Onun ən əsas fəlsəfi yanaşması "Tianli" (Göy Qanunu) anlayışına əsaslanır. Zhang Zaiya görə, bütün təbiət və insan əməlləri "Tian" (Göy və ya Kainatın Yaradıcı Qanunu) ilə müəyyənləşir və hər şeyin vahid bir qaydada işləyişi insanlara əxlaqi və əqli öyrədlər təklif edir. Əsas fəlsəfi fikirləri 1. Tianli (Göy Qanunu) Zhang Zai kainatın hərəkətini və təbiətin qanunlarını "Tianli" (Göy Qanunu) ilə izah edirdi. Bu qanun, təbiət və insan həyatının harmoniyası ilə əlaqəli idi. Onun fəlsəfəsində "Tianli" universumun təməl prinsipidir və hər şeyin öz yerində və təbiətə uyğun bir şəkildə mövcud olmasını təmin edir. 2. Yalnızlıq və insanlıq Zhang Zai insanın həyatını təbii qanunlarla uyğunlaşdırmaq istəyirdi. O, insanın dünyaya gəlməsi və yaşaması haqqında təbii və əxlaqi prinsiplərin vacib olduğunu vurğulamışdır. Bu, insanın özünü təbiətlə birləşdirərək mükəmməlliyə doğru inkişaf etməsi anlamına gəlirdi. 3. Kosmologiya və etika Zhang Zai, kosmosun mükəmməl və nizamlı bir sistem olduğunu irəli sürmüşdür. Kosmos və insan təbiəti arasında sıx bir əlaqə qurmuş və əxlaqi həyatın təbii qanunlarla uyğun yaşamağı təmin etdiyini bildirmişdir. O, həmçinin təbiətdəki qlobal qarşılıqlı əlaqələrin insanların əxlaq və davranışları ilə əlaqəli olduğunu düşünürdü. Əsas əsərləri Zhang Zainın əsərləri Konfutsiçilik və Daoçuluğu birləşdirən fəlsəfi təlimlərin əsasını qoymuşdur. Ən məşhur əsərlərindən biri "Xuanxue" (Şərh olunan Daoçuluq) və "Tianli Qanunları" adlı məqalələridir. Bu əsərlərdə o, kainatın təbiətini, insanın əxlaqi inkişafını və kosmos ilə uyğunlaşmasını geniş şəkildə müzakirə etmişdir. Mirası və təsiri Zhang Zainın təlimləri Yeni Konfutsiçiliyin inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Onun "Tianli" (Göy Qanunu) anlayışı və təbiət ilə əlaqəli əxlaq prinsipləri sonrakı filosoflar, xüsusilə Zhu Xi tərəfindən geniş şəkildə inkişaf etdirilmişdir. Zhang Zai həmçinin, təbiət və əxlaq arasında əlaqəni aydınlaşdırmaqla, Çində təbii fəlsəfi düşüncənin inkişafına böyük töhfə vermişdir. Zhang Zai Çin fəlsəfəsində mühüm yer tutan, təbiət və insan həyatını əxlaq ilə əlaqələndirən bir filosof idi. Onun "Tianli" prinsipi və kosmos ilə insanın əlaqəsini izah edən fəlsəfi yanaşması, sonrakı dövrlərdə Çin fəlsəfəsinə olan təsirini davam etdirə bilmişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Zhang_Zai
https://iep.utm.edu/zhang-zai-chang-tsai/
https://www.britannica.com/biography/Zhang-Zai
http://www.chinaknowledge.de/History/Song/personszhangzai.html
https://www.rep.routledge.com/articles/biographical/zhang-zai-1020-77/v-1
https://www.researchgate.net/publication/368283606_The_One_and_Its_Two_Contrary_Aspects_The_Philosophy_of_Zhang_Zai
https://repositori.upf.edu/items/231406e7-43ee-4a6a-b1f3-95ae665e3bce
Tarix : 13 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
