Yablo paradoksu (Yablo paradox) - Riyazi və məntiqi bir paradoks və məntiqi təhlillərdə geniş istifadə olunur. 1993-cü ildə amerikan riyaziyyatçısı Stephen Yablo tərəfindən təklif edilmişdir. Paradoks, özünü istinad edən cümlələrdən ibarət sonsuz bir ardıcıllıq üzərində qurulur. İşləmə mexanizmi 1. Birinci cümlə: “Sonrakı cümlə yanlışdır.” 2. İkinci cümlə: “Sonrakı cümlə doğrudur.” 3. Üçüncü cümlə: “Sonrakı cümlə yanlışdır.” 4. Davam edir… Bu ardıcıllıqda, hər bir cümlə növbəti cümləni tərs şəkildə təsvir edir. Paradoksun problemi ondadır ki, heç bir cümlənin doğruluğu ya saxtalığı heç bir yerdə qərarlaşmır, çünki hər bir cümlə əvvəlkinin və sonrakının doğruluğunu qarşılıqlı şəkildə təsir edir. Bu, istinad edən cümlələrin sonsuzluğuna gətirib çıxarır və nəticədə vəziyyətin həlli olmur. Bu paradoks, özünü istinad edən cümlələrin gətirə biləcəyi mürəkkəb problemləri göstərən məntiqi bir nümunədir. Əhəmiyyəti 1. Məntiqi və nəzəri riyaziyyat: Paradoks, özünü istinad edən ifadələr və onların yarada biləcəyi məntiqi problemləri göstərir. Bu, formallıq və düzgünlük anlayışlarını daha dərindən başa düşməyə kömək edir və müasir riyaziyyatda və məntiqdə yeni yanaşmaların inkişafına səbəb olub. 2. Məntiqi ziddiyyətlər və özünü istinad edən dillər: Yablo paradoksu, Gödel’in qeyri-tamlıq nəzəriyyəsindən sonra məntiqdə yaranan özünü istinad edən problemləri təhlil etməyə imkan verir. Bu paradoks, özünü istinad edən ifadələrin və dillərin mürəkkəbliyini göstərərək, məntiqi sistemlərin necə mütəhərrik şəkildə təhlil edilməsi və təkmilləşdirilməsi lazım olduğunu vurğulayır. 3. Fəlsəfi məqamlar: Paradoks, dilin və məntiqin təbiətinə dair fəlsəfi məsələləri gündəmə gətirir. Özünü istinad edən cümlələr, həqiqət və saxtalıq arasında qısa bir əlaqə yaradır, bu da həqiqətin nizamlı təsvirinə dair yeni suallar doğurur. 4. Komputer elmləri və yapay intellekt: Yablo paradoksunun müasir tətbiqləri, kompüter elmləri və yapay intellekt sahələrində də özünü göstərir. Xüsusən, özünü istinad edən məsələlər və təhlillər, yapay intellektin düşünmə və qərar qəbul etmə proseslərini formallaşdıran alqoritmlərin tərtibində qarşılaşıla biləcək çətinlikləri ortaya çıxarır. Bu baxımdan, Yablo paradoksu həm məntiqdə, həm də tətbiqi sahələrdə mühüm bir düşüncə vasitəsi olaraq qiymətləndirilir.
https://iep.utm.edu/wp-content/media/Yablo-Paradox-from-Chrome-Print.pdf
https://iep.utm.edu/yablo-pa/
https://www.impan.pl/~kz/truthseminar/KetlandSyntheseYablo.pdf
https://www.jstor.org/stable/3328081
Tarix : 12 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
