Xarakterin aksentuasiyası – İnsanın xarakterinin müəyyən xüsusiyyətlərinin həddindən artıq ifadə olunması. Mahiyyəti Bu xüsusiyyətlər norma ilə patoloji hallar arasında yerləşir və müəyyən şəraitdə insanın davranışına güclü təsir göstərə bilər. Aksentuasiyalı xarakterə malik insanlar adətən psixi xəstəliklərdən əziyyət çəkməsələr də, müəyyən situasiyalarda onların davranışı qeyri-adekvat ola bilər. Tarix Bu anlayış ilk dəfə alman psixiatrı Karl Leonhard tərəfindən irəli sürülmüşdür. O, aksentuasiyanı normal xarakterin bir növ gücləndirilmiş forması kimi izah etmiş və insanları fərqli xarakter tiplərinə görə təsnif etmişdir. Daha sonra sovet psixoloqu A. E. Liçko bu konsepsiyanı yeniyetmələrin xarakterinə uyğunlaşdıraraq, onların psixoloji xüsusiyyətlərini və davranış meyillərini araşdırmışdır. Növlər - Hipertim tip – Əsas xüsusiyyəti həddindən artıq aktivlik, ünsiyyətcillik və optimizm ilə seçilir. Bu tip insanlarda yüksək həyat enerjisi, daim yeni təcrübələrə can atmaq və nikbinlik müşahidə olunur. Lakin onların həddindən artıq aktivliyi bəzən nizamsızlığa və səbirsizliyə səbəb ola bilər. Bu xüsusiyyətləri nəzərə alaraq, hipertim tipli insanlar üçün kreativ və dinamik iş mühiti daha uyğundur. - Distimik tip – Əsas xüsusiyyəti pessimizm, depressiv əhval və ünsiyyətə qapalı olmaq ilə seçilir. Distimik insanlar adətən sakit, təmkinli və ciddi xarakterə malikdirlər. Onlar emosional sabit olsalar da, əhvalları aşağı olur və neqativ düşünməyə meyillidirlər. - Emosional tip – Həddindən artıq həssas və emosional insanlardır, başqalarının problemlərinə çox diqqət yetirirlər. Bu insanlar başqalarının hisslərini dərindən anlayır, empatiya qurur və başqalarına kömək etməyə meyilli olurlar. Onlar ağır situasiyalarda dərindən təsirlənir, incik və kövrək ola bilirlər. - Şizoid tip – Qapalı, ünsiyyətdən qaçan, emosiyalarını ifadə etməkdə çətinlik çəkən insanlardır. Ümumiyyətlə, sosial əlaqələrdən və emosional yaxınlıqdan qaçan, təcrid olunmuş, içə dönük və bəzən öz dünyasında yaşayan insanları təsvir edir. Bu şəxsiyyət tipində olan insanlar, başqaları ilə güclü əlaqələr qurmaqdan çəkinir, çox vaxt tək qalmağı üstün tuturlar və duyğularını ifadə etməkdə çətinlik çəkirlər. - Histeroid tip – Emosional və diqqət cəlb etmə ehtiyacı olan, bəzən teatral və dramatik davranışlar sərgiləyən insanları təsvir edir. Bu tip şəxsiyyətlər, özlərini başqalarına təqdim etmək üçün çox çalışır, tez-tez diqqət mərkəzində olmağa çalışırlar və emosional reaksiyalarını yüksək dərəcədə ifadə edirlər. Onlar başqalarının diqqətini çəkmək və özlərini fərqli bir şəkildə göstərmək üçün bəzən manipulyativ davranışlar da sərgiləyə bilərlər. Diqqət çəkməyi sevən, emosional və nümayişkaranə davranışa meyilli insanlardır. - Epileptoid tip – Aqressivliyə və dominantlığa meyilli, qaydalara və nizam-intizama çox önəm verən insanlardır. Onlar tez-tez güclü həyəcan və əsəbilik halları yaşayır, buna görə də davranışları qısa müddətli və dəyişkən ola bilər. - Konform tip – Psixoloji bir anlayış olaraq, insanın sosial təzyiq və gözləntilərə uyğun olaraq davranışlarını və düşüncə tərzini tənzimləməsi ilə xarakterizə olunur. Konform tipdə olan insanlar, ətraf mühitin və başqalarının fikirlərinə uyğun gəlmək üçün öz şəxsiyyətlərini və qərarlarını dəyişə bilərlər. Asan təsir altına düşən, ətraf mühitə uyğunlaşmağa meyilli insanlardır. Xarakter aksentuasiyasının əhəmiyyəti - İnsanların davranış xüsusiyyətlərini anlamağa kömək edir. - Peşə seçimi və şəxsi inkişaf üçün faydalı ola bilər. - Psixoloji problemlərin qarşısını almağa kömək edir.
https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-80288-2_28
https://psihologonline.pro/en/what-are-character-accentuations/#google_vignette
https://www.researchgate.net/publication/365795021_THE_PECULIARITIES_OF_THE_NEED_SPHERE_OF_ACCENTUATION_TYPES_OF_CHARACTER
https://www.psymaker.com/downloads/reports/eng/report_14_nikolaenko_en.pdf
https://www.richtmann.org/journal/index.php/ajis/article/view/13636
Tarix : 3 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
