Vervet meymunu (Chlorocebus pygerythrus) - Afrikanın cənub və şərq bölgələrində geniş yayılmış olan kiçik ölçülü primat növü Bu növ, meymunların “Köhnə dünya meymunları” (Cercopithecidae) ailəsinə aiddir və məşhur yaşıl rəngə çalan tükləri, zəkası və maraqlı sosial davranışları ilə tanınır. Vervet meymunları, təbiətşünasların və heyvansevərlərin diqqətini çəkən növlərdən biridir. Xarici görünüşü Vervet meymununun bədən ölçüsü nisbətən kiçikdir. Yetkin bir erkək meymunun bədən uzunluğu 40-60 sm arasında, dişilər isə daha kiçik ölçüdə olur. Quyruq uzunluğu 50-70 sm arasında dəyişir və bu hal balans üçün çox vacibdir. Bədən çəkisi isə 3.5 ilə 8 kq arasında dəyişir, erkəklər adətən dişilərdən daha ağır olur. Bu meymunların tükləri yaşıl-boz rəngdə olur, qarnı isə ağ rənglidir. Üzləri qaradır və göz ətrafında ağ halqa şəklində tüklərlə əhatələnir. Erkək vervet meymunlarının cinsiyyət orqanları mavi rəngli xayalar və qırmızı rəngli penis ilə xüsusi olaraq seçilir. Bu rənglər cinsi üstünlüyün nümayiş etdirilməsi üçün mühüm rol oynayır. Yayılması və yaşayış mühiti Vervet meymunları Afrika qitəsinin cənub və şərq bölgələrində geniş bir arealda yaşayır. Onlar savannalarda, tropik və subtropik meşələrdə, çay kənarlarında, hətta quru kolluqlarda yaşaya bilirlər. Meymunlar su mənbələrinə yaxın əraziləri üstün tuturlar və insanların məskunlaşdığı sahələrdə də rast gəlinə bilərlər. Onların şəhər yerlərində və kənd təsərrüfatı sahələrində yaşaya bilmək qabiliyyəti, geniş adaptasiya imkanlarının olmasını göstərir. Sosial davranış və qrup həyatı Vervet meymunları sosial heyvanlardır və çox vaxt böyük qruplar şəklində yaşayırlar. Qrup üzvlərinin sayı 10-dan 50-yə qədər dəyişə bilər. Bu qruplar matriarxat sistemində təşkil olunub, yəni dişilər qrupun liderləri və ən vacib üzvləridir. Erkəklər isə yetkinliyə çatdıqda qrupdan ayrılıb yeni qruplara qoşulurlar. Sosial əlaqələrini gücləndirmək üçün meymunlar bir-birinin tüklərini təmizləməklə (grooming) vaxt keçirirlər. Bu, həm də onların stres səviyyəsini azaltmağa və qrup içindəki bağları möhkəmləndirməyə kömək edir. Vervet meymunlarının sosial həyatı, hiyerarxik quruluş və kompleks davranışlarla xarakterizə olunur. Hər bir fərd qrup daxilində öz yerini bilir və yuxarıda olan fərdlərə hörmət göstərir. Onların arasında iyerarxik mübarizələr də baş verir və bu mübarizələr qrupda güc nisbətini müəyyənləşdirir. Zəka və davranış Vervet meymunları yüksək intellekt səviyyəsi və mürəkkəb davranışları ilə tanınır. Onların ətraf mühitdən istifadə etmə qabiliyyəti və öyrənmə davranışları inkişaf etmişdir. Araşdırmalar göstərir ki, vervet meymunları müxtəlif səs siqnalları vasitəsilə bir-birinə təhlükə haqqında xəbərdarlıq edirlər. Hər bir yırtıcıya qarşı spesifik siqnalları var. Məsələn, qartal təhlükəsi olduqda hamı ağaca dırmanır, ilan təhlükəsi olduqda isə hamı diqqətli olmağa çalışır. Bu cür mürəkkəb səs siqnal sistemi, meymunların necə inkişaf etmiş bir sosial quruluşa malik olduğunu göstərir. Onların zəka qabiliyyətləri eyni zamanda aldatma davranışlarında da ortaya çıxır. Məsələn, qidalanma zamanı daha yüksək sosial statusa malik olan fərdləri çaşdırmaq və qidanı əldə etmək üçün müxtəlif fəndlərdən istifadə edə bilirlər. Qidalanma vərdişləri Vervet meymunları əsasən ot yeyir, amma onlar omnivor (həm bitki, həm də heyvan mənşəli qidalarla qidalanan) kimi qəbul edilir. Onların qida rasionuna meyvələr, yarpaqlar, toxumlar, çiçəklər, həşəratlar və hətta kiçik heyvanlar daxildir. İnsanların məskunlaşdığı ərazilərdə, meymunlar əkin sahələrindən müxtəlif məhsulları oğurlaya bilirlər, bu da onların əkinçilərlə arasında münaqişəyə səbəb olur. Belə hallarda meymunlar bəzən zərərverici heyvan kimi qəbul edilir. Çoxalma və yetişdirmə Vervet meymunlarının çoxalma mövsümü əsasən ilin yağışlı dövrünə təsadüf edir. Dişi meymunların hamiləlik dövrü təxminən 5-6 ay çəkir və bir balası olur. Yalnız nadir hallarda əkizlər doğulur. Balalar doğuşdan qısa müddət sonra bədənə yapışıb gəzə bilirlər. Dişilər balalarına çox bağlı olur və onları təxminən bir il boyunca himayə edir. Düşmənlər və təhlükələr Vervet meymunlarının təbii düşmənləri arasında yırtıcı quşlar, ilanlar, şirlər, bəbirlər və çitalar var. Onlar daima ətrafdakı yırtıcılardan qorunmaq üçün ehtiyatlı davranırlar. İnsan fəaliyyəti də vervet meymunları üçün ciddi təhdidlər yaradır. Ovlanma, yaşayış yerlərinin məhv edilməsi və kənd təsərrüfatı ilə əlaqədar konfliktlər, onların populyasiyasını azalda bilər. İnsanlar və vervet meymunları Vervet meymunları çox vaxt insanlarla qarşılıqlı əlaqədə olur. Bəzi bölgələrdə turistlər üçün maraqlı növlərdən biri kimi qəbul edilir və onların müşahidəsi üçün xüsusi turizm proqramları təşkil edilir. Bununla belə, əkin sahələrinə və ya evlərə ziyan vurmaları səbəbindən bəzi yerlərdə onlara qarşı mənfi münasibət mövcuddur. Qorunma statusu Vervet meymunları hazırda “ən az narahatlıq doğuran” (Least Concern) statusa malikdirlər, amma onların yaşayış mühitlərinin məhv edilməsi və insanlar tərəfindən təzyiq altında olmaları gələcəkdə populyasiyaları üçün təhlükə yarada bilər. Onların qorunması üçün həm yerli, həm də beynəlxalq səviyyədə tədbirlər həyata keçirilir. Vervet meymunları, həm təbiət, həm də insanlarla olan mürəkkəb münasibətləri ilə bəşəriyyətin öyrənmək üçün maraqlandığı növlərdən biridir. Onların həm sosial, həm də ətraf mühitə uyğunlaşma qabiliyyəti bu növü təbiətin mühüm hissəsinə çevirir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Vervet_monkey
https://evrimagaci.org/vervet-maymunu-chlorocebus-pygerythrus-12042?srsltid=AfmBOoqJ70y2JqnDJjdkJNP3_-tTlZRirsRipIMmeAk536KVAGXU0FpM
https://www.maymun.gen.tr/vervet-maymunu.html
https://www.britannica.com/animal/vervet
https://animals.sandiegozoo.org/animals/vervet-monkey
Tarix : 30 noyabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
