"Veepstakes" - ABŞ-da prezident seçkiləri zamanı prezidentliyə namizədin öz vitse-prezidentini seçmə prosesini təsvir edən qeyri-rəsmi ifadədir. Etimologiya "Veep" (vitse-prezident) və "sweepstakes" (müsabiqə, yarışma) sözlərinin birləşməsi ilə yaranan bu termin, seçkilər zamanı partiyalar daxilində və mediada geniş müzakirələrə səbəb olan mühüm siyasi hadisəni ifadə edir. Mahiyyəti Vitse-prezidentin seçilməsi yalnız kampaniya strategiyasının bir hissəsi deyil, həm də ölkənin potensial növbəti liderinin müəyyən edilməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki vitse-prezident prezidentin vəzifədən getməsi və ya fəaliyyət göstərə bilməməsi halında onun yerini tutur. ABŞ-ın 1787-ci il Konstitusiyasına görə, vitse-prezident ilkin olaraq prezident seçkilərində ikinci yeri tutan namizəd olurdu. Bu sistem, ilk illərdə prezident və vitse-prezident arasında siyasi fərqlərə səbəb olmuşdu. 1800-cü il seçkilərində baş verən qalmaqaldan sonra, 1804-cü ildə qəbul edilən 12-ci Düzəliş bu prosesi dəyişdi və prezident ilə vitse-prezidentin eyni seçki bileti (ticket) çərçivəsində seçilməsini müəyyən etdi. Bundan sonra prezidentliyə namizədlər partiya qurultaylarında öz vitse-prezident namizədini müəyyən edirdilər. XX əsrin ortalarından etibarən isə vitse-prezident namizədinin seçimi əsasən prezidentliyə namizədin qərarına çevrildi. Konstitusiyaya görə, ABŞ vitse-prezidentinin iki əsas vəzifəsi var: - Senata rəhbərlik etmək – Vitse-prezident ABŞ Senatının sədri olsa da, yalnız bərabərlik yarandıqda (50-50) həlledici səs verir. - Prezidentin varisi olmaq – Əgər prezident vəzifədən uzaqlaşdırılarsa, vəfat edərsə və ya istefa verərsə, vitse-prezident avtomatik olaraq prezident olur. Bu səbəbdən, vitse-prezidentin seçimi yalnız seçki kampaniyası baxımından deyil, həm də ölkənin davamlı liderliyinin təmin edilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Prezidentliyə namizədlər vitse-prezident seçimini edərkən bir çox siyasi və strateji amilləri nəzərə alırlar. Bu faktorlar: 1. Siyasi balans və partiya daxili birləşmə: Vitse-prezident namizədi partiya daxilində müxtəlif siyasi qanadların dəstəyini almaq üçün seçilə bilər. Məsələn: 1980-ci ildə Ronald Reagan mühafizəkar qanadın lideri kimi tanınırdı. O, daha orta mövqedə olan George H.W. Bush-u vitse-prezident seçərək partiyadaxili birliyi təmin etməyə çalışdı. 2. Coğrafi tarazlıq: ABŞ-da bəzi ştatlar (swing states və ya battleground states) seçkilərdə həlledici rol oynayır. Prezidentliyə namizədlər bu ştatlarda daha çox səs toplamaq üçün həmin bölgədən olan vitse-prezident seçə bilərlər. Məsələn: 1960-cı ildə John F. Kennedy Massachusettstdən idi, lakin vitse-prezident kimi Texas ştatından olan Lyndon B. Johnson-u seçdi ki, Cənubun dəstəyini qazansın. 3. Təcrübə və idarəetmə bacarığı: Bəzən prezidentliyə namizəd təcrübəsiz olduğu üçün daha təcrübəli bir siyasətçini vitse-prezident kimi seçir. Məsələn: 2008-ci ildə gənc senator Barack Obama vitse-prezident kimi uzun illər senator olmuş və xarici siyasət sahəsində təcrübəli Joe Biden-i seçdi. 4. Demoqrafik və sosial amillər: Bir çox hallarda vitse-prezident seçimi demoqrafik müxtəlifliyi artırmaq məqsədi daşıyır. Məsələn: 2020-ci ildə Joe Biden ilk qaradərili, ilk qadın və ilk Asiya əsilli vitse-prezident olan Kamala Harris-i seçərək geniş seçici bazasına müraciət etdi. 5. İdeoloji uyğunluq və şəxsi uyğunluq: Bəzi hallarda namizədlər eyni siyasi baxışlara malik olduqları və ya şəxsi münasibətləri yaxşı olduğu üçün bir-birilərini seçirlər. Məsələn: 1992-ci ildə Bill Clinton və Al Gore hər ikisi Cənubdan olan müasir demokratlar idi və eyni ideoloji baxışlara malik idilər. Məşhur Veepstakes seçimləri - John F. Kennedy & Lyndon B. Johnson (1960)-Kennedy Şimal ştatlarından dəstək alsa da, Cənub ştatlarında çətinlik çəkirdi. Johnson-un Texasdan olması və Cənub siyasətində nüfuzlu olması Kennedy-nin qalib gəlməsinə kömək etdi. - Ronald Reagan & George H.W. Bush (1980)-Reagan mühafizəkar, Bush isə daha mərkəzçi bir siyasətçi idi. Bu, Respublikaçı Partiyanın bütün qanadlarının birləşməsinə kömək etdi. - Barack Obama & Joe Biden (2008)-Obama gənc və təcrübəsiz idi, Biden isə xarici siyasət və qanunvericilik sahəsində təcrübəli idi. Biden-in seçimi seçicilər arasında Obamanın liderlik bacarıqlarına olan inamı artırdı. - Donald Trump & Mike Pence (2016)-Trump siyasi outsider idi və ənənəvi Respublikaçı dairələrdən dəstək almaqda çətinlik çəkirdi.Pence uzun illər siyasi təcrübəyə malik və mühafizəkar dəyərlərə sadiq siyasətçi olduğu üçün partiya daxilində dəstək qazandı. - Joe Biden & Kamala Harris (2020)-Biden artıq yaşlı bir siyasətçi olduğu üçün gələcəkdə partiyanın lideri ola biləcək gənc bir namizədə ehtiyac duyurdu. Harris, həm qadın, həm də etnik azlıq nümayəndəsi kimi müxtəlif seçici qruplarına müraciət edirdi.
https://en.wikipedia.org/wiki/Veepstakes
https://barrypopik.com/blog/veepstakes_veep_sweepstakes
https://time.com/4310237/ted-cruz-carly-fiorina-early-running-mate-announcements-history/
https://www.researchgate.net/publication/272583044_The_Veepstakes_Strategic_Choice_in_Presidential_Running_Mate_Selection
https://www.researchgate.net/publication/256027546_Predicting_the_Veepstakes_Forecasting_the_Selection_of_Vice_Presidential_Nominees
Tarix : 6 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
