Vallabi (/ˈwɒləbi/) - Avstraliya və Yeni Qvineyaya məxsus kiçik və ya orta ölçülü makropodlar. Yeni Zelandiya, Havay, Böyük Britaniya və digər ölkələrə introduksiya edilmiş populyasiyaları da var. Vallabilər kenqurularla eyni taksonomik ailəyə, bəzən isə eyni cinsə aiddir, lakin kenqurular xüsusi olaraq ailənin dörd ən böyük növü kimi təsnif edilir. "Vallabi" termini ümumiyyətlə kenqurudan və ya valarudan kiçik olan və başqa cür təyin edilməyən hər hansı bir makropod üçün istifadə olunan qeyri-rəsmi bir təyinatdır. Vallabi növləri Vallabilər bir neçə geniş kateqoriyaya ayrılır: - Kol vallabiləri (Notamacropus cinsi): Bu cinsə 9 növ (8 mövcud və 1 nəsli kəsilmiş) daxildir. Baş və bədən uzunluğu 45–105 sm (18–41 düym), quyruq uzunluğu isə 33–75 sm (13–30 düym) arasında dəyişir. - Qaya vallabiləri (Petrogale cinsi): Bu cinsə 19 məlum növ daxildir. Qayalıq ərazilərdə, adətən su yaxınlığında yaşayırlar. Bu cinsdəki iki növ nəsli kəsilmək təhlükəsindədir. - Dovşan vallabiləri (Lagorchestes cinsi): Bu cinsdə iki mövcud növ var (digər iki növün nəsli kəsilmişdir). Dovşanların hərəkətlərini və bəzi davranışlarını təqlid edən kiçik heyvanlardır. - Dırnaqquyruq vallabiləri (Onychogalea cinsi): Bu cinsdə üç növ (iki mövcud və bir nəsli kəsilmiş) var. Quyruq ucunda boynuzvari bir çıxıntı var, lakin onun funksiyası məlum deyil. - Padmelonlar və ya kol vallabiləri (Thylogale cinsi): Yeni Qvineya, Bismark arxipelaqı və Tasmaniyada yaşayan yeddi növ kiçik və möhkəm bədən quruluşuna malikdir, arxa ətrafları qısa və burunları itidir. - Bataqlıq vallabisi (Wallabia cinsi): Bu cinsdə yeganə növdür. - Kvokka və ya qısaquyruq kol vallabisi (Setonix cinsi): Bu növ indi Qərbi Avstraliyanın iki adası ilə məhdudlaşmışdır, bu adalarda introduksiya edilmiş yırtıcılar yoxdur. - Meşə vallabiləri (Dorcopsis və Dorcopsulus cinsləri): Yeni Qvineyaya məxsus yeddi növ var. Etimologiya və terminologiya "Vallabi" sözü Dharug dilindəki walabi və ya waliba sözlərindən gəlir. Vallabilər üçün ən erkən adlardan biri 1802-ci ildən istifadə edilən "kol kenqurusu"dur. Gənc vallabilər digər keselilər kimi "joey" adlanır. Yetkin erkək vallabilər "bucks", "boomers" və ya "jacks", dişilər isə "does", "flyers" və ya "jills" adlanır. Vallabi qrupu "mob", "court" və ya "troupe" adlanır. Kol və meşə vallabiləri müvafiq olaraq "pademelon" (Thylogale cinsi) və "dorcopsis" (Dorcopsis və Dorcopsulus cinsləri) kimi tanınır. Ümumi təsvir Vallabilərin əksər növləri kiçik olsa da, bəziləri təxminən iki metr uzunluğa (başdan quyruq ucuna qədər) qədər böyüyə bilər. Güclü arxa ayaqları yalnız yüksək sürətlə hərəkət etmək və böyük hündürlüklərə tullanmaq üçün deyil, həm də potensial yırtıcılardan qorunmaq üçün güclü təpiklər endirmək üçün istifadə olunur. Vallabilərin güclü quyruqları əsasən tarazlıq və dəstək üçün istifadə olunur. Təhlükələr Vallabilər bir neçə təhlükə ilə üzləşir. Dinqolar, ev və vəhşi itlər, vəhşi pişiklər və qırmızı tülkülər onların yırtıcılarıdır. İnsanlar da vallabilər üçün əhəmiyyətli təhlükə yaradır, çünki vallabilər özlərini güclü təpiklər və dişləmə ilə qoruya bilirlər. Vallabilər tez-tez yollar və şəhər əraziləri yaxınlığında qidalandıqları üçün tez-tez nəqliyyat qəzalarına qarışırlar. Təsnifat Vallabilər ayrı bir genetik qrup deyil. Bununla belə, bir neçə geniş kateqoriyaya ayrılırlar. Notamacropus cinsinə aid kol vallabiləri, məsələn, çevik vallabi (Notamacropus agilis) və qırmızıboyun vallabi (Notamacropus rufogriseus), kenqurular və valarularla ən yaxın qohumdur və ölçüləri istisna olmaqla, onlara çox bənzəyir. Bu növlər ən çox görülən vallabilərdir, xüsusən cənub ştatlarında. Qaya vallabiləri (Petrogale cinsi) Şimal yarımkürəsinin keçiləri kimi dağlıq ərazilərdə ixtisaslaşmışdır və dəri sürtünməsi ilə qayanı tutmaq üçün uyğunlaşdırılmış ayaqlara malikdirlər. Ən azı 19 növ var və onların arasındakı əlaqə hələ də tam aydın deyil. Bir neçə növ nəsli kəsilmək təhlükəsindədir. Healesville Sanctuary kimi qaya vallabilərinin əsirlikdə yetişdirilməsi proqramları müəyyən uğur qazanmış və kiçik bir qrup son zamanlar vəhşi təbiətə buraxılmışdır. Təbii yayılma və yaşayış yeri Vallabilər Avstraliya üzrə geniş yayılmışdır, xüsusən daha uzaq, meşəlik və ya dağlıq ərazilərdə. Böyük yarımsəhra düzənlikləri daha çox iri, arıq və daha sürətli kenqurular üçün uyğundur. Vallabilər həmçinin Yeni Qvineya adasında da tapıla bilər.
https://www.nationalgeographic.com/animals/mammals/facts/wallabies
https://www.britannica.com/animal/wallaby
https://www.bushheritage.org.au/species/wallabies?srsltid=AfmBOoratozU_MpAcmVsGmdoIeNzWyTKkM1YCgDUblKf5RlO1QhK3die
https://kids.britannica.com/kids/article/wallaby/390624
https://nationalzoo.si.edu/animals/bennetts-wallaby
https://wwf.org.au/blogs/5-interesting-facts-about-brush-tailed-rock-wallabies/
https://en.wikipedia.org/wiki/Wallaby
Tarix : 25 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
