"Uliss" - İrlandiyalı yazıçı Ceyms Coys (James Joyce) tərəfindən yazılmış, ilk dəfə 1922-ci ildə nəşr edilmiş modernist roman. Ədəbiyyat dünyasında ən təsirli və yenilikçi əsərlərdən biri sayılan bu roman, həmçinin XX əsrin ən mürəkkəb və mübahisəli əsərlərindən biri kimi tanınır. Romanın adı qədim yunan eposu Odisseya ilə bağlıdır. Coys, Homerin əsərindən ilham alaraq, oxşar bir struktur üzərində Dublində baş verən bir günün hekayəsini təsvir etmişdir. Əsərin quruluşu və çapı "Uliss" romanı 18 fəsildən ibarətdir və hər bir fəsil özünəməxsus yazı üslubu və mövzu ilə fərqlənir. Coysun məqsədi bu müxtəlifliyi istifadə edərək insanın düşüncə və təcrübələrinin genişliyini əks etdirmək olub. Hər bir fəsil Homerin Odisseyasında bir epizoda uyğun gəlir, bu da əsərin strukturunu həm rəmzi, həm də estetik baxımdan zənginləşdirir. Əsər ilk dəfə 1922-ci ildə Parisdə "Shakespeare and Company" kitab mağazasının sahibi və nəşriyyatçısı Sylvia Beach tərəfindən çap edilmişdir. Nəşr prosesi mürəkkəb olmuş, lakin əsərin çap edilməsi ədəbiyyat tarixində mühüm bir hadisəyə çevrilmişdir. Əsər o dövrdə senzura səbəbi ilə bir çox ölkədə qadağan edilmişdi, lakin bu, əsərin şöhrətini daha da artırdı. Bu unikal quruluş və çap tarixçəsi "Uliss"in ədəbiyyatda xüsusi yer tutmasına səbəb olmuşdur. Mövzu və süjet "Uliss", 16 iyun 1904-cü ildə Dublində baş verən hadisələri təsvir edir və əsərin əsas qəhrəmanları olan Leopold Blum, Stefen Dedalus və Molly Blumun gündəlik həyatlarını izah edir. Roman, bir gündə baş verən hadisələri təfərrüatlı şəkildə təsvir etməklə, fərdlərin daxili dünyasını, düşüncələrini, hisslərini və sosial mühitlərini əks etdirir. Coys əsərində insanın şüur axınını təsvir etmək üçün yenilikçi yazı texnikalarından istifadə etmişdir. Romanın əsas hadisələri Homerin Odisseyasına paralel olaraq qurulub. Əsas süjet xəttində Blumun gündəlik həyatı Homerin baş qəhrəmanı Odisseyin evə qayıdış macəralarını əks etdirir. Stefen Dedalus, Telemak (Odisseyin oğlu) obrazına bənzəyir, Blum isə Odisseyin müasir dövr versiyası kimi təsvir edilir. Qəhrəmanlar 1. Leopold Blum: Əsərin əsas qəhrəmanı, yəhudi mənşəli bir reklam agentidir. Blumun həyatı və düşüncələri romanın əsas hissəsini təşkil edir. Onun Odysseus obrazını simvolizə etdiyi deyilir. 2. Stefen Dedalus: Gənc yazıçı və müəllim. Coysun əvvəlki əsəri olan "A Portrait of the Artist as a Young Man" (Bir Gənc Sənətçinin Portreti) əsərində də bu obraz təsvir edilmişdir. Stefen intellektual və fəlsəfi düşüncələri ilə seçilir. 3. Molly Blum: Leopold Blumun həyat yoldaşı. Romanın sonunda onun düşüncələri şüur axını texnikası ilə təqdim edilir. Molly, əsərin simvolik Penelopa obrazıdır. Tərz və struktur "Uliss", ənənəvi nəsr qaydalarını dəyişdirən bir əsərdir. Coys, şüur axını (stream of consciousness) texnikasından istifadə edərək, qəhrəmanların daxili monoloqlarını oxucuya təqdim edir. Roman 18 hissədən ibarətdir və hər biri fərqli bir üslub və perspektivdə yazılmışdır. Bu roman, dilin sərhədlərini genişləndirən eksperimental üslubu ilə tanınır. Coys hər bir fəsildə fərqli yazı texnikalarını sınayaraq romanın strukturunu zənginləşdirir. Ədəbiyyatdakı yeri "Uliss", dünya ədəbiyyatında modernizm hərəkatının zirvəsi kimi qəbul edilir. Coys, roman vasitəsilə insan psixologiyasının mürəkkəbliyini və gündəlik həyatın adi anlarının əhəmiyyətini vurğulamışdır. Lakin əsər, cəsarətli məzmunu və dilinə görə, nəşr edildiyi dövrdə mübahisələrə səbəb olmuşdur. Hətta bəzi ölkələrdə uzun müddət qadağan edilmişdir. Maraqlı faktlar 1. "Bloomsday" Hər il 16 iyun tarixində dünyanın müxtəlif yerlərində "Bloomsday" adlanan tədbirlər keçirilir. Bu gün, romanın hadisələrinin baş verdiyi günü simvolizə edir. Əsasən Dublin şəhərində qeyd edilən Bloomsday, "Uliss" əsərinin pərəstişkarlarının Coysun yaratdığı personajları və hadisələri xatırladığı bir bayrama çevrilmişdir. 2. Ən bahalı kitab “Book & Magazine Collector” jurnalının bukinist mağazaları və hərracların tədqiqatlarına əsasən yazdığına görə, İrlandiya yazıçısı Ceyms Coysun “Uliss” romanının ilk tirajının kitabları XX əsrin ən bahalı nəşrləridir. Bu kitabların qiyməti 100 min funtdan çox (175 min dollar) hesablanır. 2004-cü ildə müəllifin imzası olan Paris nüsxələrindən biri Nyu-Yorkda Sothebby”s hərracında 288 min dollara (160 min funt) satılmışdır. "Uliss", Ceyms Coys'in bədii gücünü və dil ustalığını nümayiş etdirən monumental bir əsərdir. Həm ədəbiyyatşünaslar, həm də oxucular üçün mürəkkəb və dərin bir təcrübə təqdim edən bu roman, ədəbiyyatın insan təcrübəsini araşdırmaq üçün necə bir gücə malik olduğunu göstərir. "Uliss", sadəcə bir roman deyil, insan düşüncəsinin, tarixinin və mədəniyyətinin güzgüsüdür.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Ulysses_(roman)
https://www.turkedebiyati.org/ulysses-james-joyce/#google_vignette
https://klv.az/2023/08/05/uliss-romanina-ilk-reaksiyalar/
https://azertag.az/xeber/uliss_xx_esrin_en_bahali_kitabidir-334713
Tarix : 3 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
