Tonkean qara makakı və ya Tonkean makakı (Macaca tonkeana) - Cercopithecidae ailəsinə aid bir primat növü. İndoneziyanın mərkəzi Sulavesi və yaxınlıqdakı Togian adalarına endemikdir. Yaşayış mühitinin itirilməsi səbəbilə təhlükə altındadır. Mərkəzi Sulavesidə geniş yayılmış mədənçilik fəaliyyəti yaşayış mühitinin itirilməsi problemlərini daha da artırır. Tonkean makakları insanabənzər görünüşə malikdir, erkəklər dişilərdən bir qədər böyükdür. Bir neçə matriarx (ana lider) nisbətən yumşaq, lakin sabit bir iyerarxiya quruluşunu tətbiq edir. Bu makaklar qrup daxilində harmoniya qorumaq üçün əhəmiyyətli səy göstərir və münaqişələrin həlli üçün geniş təcrübəyə malikdirlər. Lakin bu sülhsevərlik digər qruplara şamil edilmir. İki Tonkean makak qrupu qarşılaşdıqda, şiddətli münaqişələr yarana bilər. Davranış Araşdırmalar göstərir ki, erkək makaklar tez-tez üz ifadələri və fiziki əlaqə vasitəsilə bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olurlar. Yüksək dərəcəli erkəklər adətən bu qarşılıqlı əlaqəni başlayır. Bu makaklar ən çox fiziki yaxınlıqda olan fərdlərlə qarşılıqlı əlaqədə olurlar. Onlar sosial hadisələr zamanı bir-biri ilə ünsiyyət qurmaq üçün əlaqə çağırışlarından istifadə edirlər və səsin səviyyəsi kontekstdən və fərdin məsafəsindən asılıdır. Eyni sosial qrupun üzvləri arasında yüksək səslə çağırışlar mövqe və fəaliyyəti bildirmək üçün istifadə olunur. Ən çox çağırışlar eyni qrupdakı erkəklər tərəfindən edilir. Qrupun ölçüsü, ekologiya və cins kimi müəyyən şərtlər səbəbilə qruplar arasında fərqlər ola bilər. Sosial sistemlər Digər makak növləri kimi, Tonkean makak qrupunun quruluşu matrilinealdır (ana xətti ilə). Onlar çoxlu erkək və çoxlu dişidən ibarət qruplarda yaşayırlar. Qrupların ölçüsü adətən 10-30 fərd arasındadır. Tonkean makakları alt qruplaşma etməklə tanınır, bu zaman qrupun fərdləri müəyyən fəaliyyətlər (məsələn, qidalanma və yemək axtarışı) üçün ayrılır. Onların sosial sistemi nisbətən rahatdır, çünki bu qruplarda üzvlərin bir-biri ilə, xüsusilə yüksək dərəcəli üzvlərlə qarşılıqlı əlaqəsinə maneə yoxdur. Dominantlıq iyerarxiyası illər ərzində nisbətən sabit qalır. Aqressiv kontekstlərdə qaçan fərd münaqişənin məğlubu hesab olunur və təxminən 50% hallarda qaçan fərd əvvəlcə təhdid edilən tərəf olur. Dişilərin ən yüksək dərəcəli erkəyə qarşı çıxaraq onu ağaca qədər təqib etdiyi müşahidə edilmişdir. Qeyri-aqressiv davranışlara gəldikdə, sakit, dişlərini göstərən ifadə fərdin sülhsevər niyyətini bildirmək üçün istifadə olunur. Həmçinin, yüksək dərəcəli makaklara qarşı dodaq şapıldatma ifadəsi istifadə olunur. Fərdlər arasında tez-tez qucaqlaşma, homurdanma və dodaq şapıldatma kimi davranışlar müşahidə olunur. Sülhsevər müdaxilə kontekstlərində erkəklər dişilərdən daha çox bu cür davranış göstərirlər. Ümumiyyətlə, bu müdaxilə münaqişədə iştirak edən fərdlərdən biri ilə qohum olan şəxslər tərəfindən edilir. Bir araşdırma göstərir ki, sülhsevər müdaxilə münaqişəni dayandırmaq üçün aqressiyadan iki dəfə daha effektivdir. Sülhsevər müdaxilədən sonra təmizlənmə kimi dostluq davranışları tez-tez müşahidə olunur. Qidalanma Tonkean makakının qidası əsasən meyvədən ibarətdir, bu onları meyvəyə üstünlük verən canlı edir. Xüsusilə Moraceae ailəsinə aid yetişmiş meyvələrlə qidalanırlar. Çoxalma Orta hesabla, dişilər 4-5 yaşlarında menstruasiya dövrünə başlayır və menstruasiya dövrünün uzunluğu orta hesabla 37-41 gün arasındadır. Həmçinin, onların hamiləlik müddəti təxminən 173 gündür. Yumurtlama zamanı dişilərdə genital şişkinlik müşahidə olunur. Bir araşdırmada, dominant erkəklərin uşaqlı və məhsuldar dişiləri üstün tutduğu və digər potensial cütləşmələri "cütləşmə qoruması" adlanan üsulla blokladığı müşahidə edilmişdir. Bu erkək dişinin yanında günlərlə qalır. Uşağı olmayan dişilər isə aşağı dərəcəli erkəklərə qalır. Cütləşmə qoruyan erkək Tonkean makakları dişilərə qarşı yumşaq aqressivlik göstərirlər. Bu, dişilərin istədikləri cütləşmə partnyorunu seçməsinin qarşısını almaq üçün edilir. Yetkin dişilər gənc dişilərdən daha çox erkək cəlb edir, çünki yetkin dişilər daha məhsuldardır. Valideynlik Bu sosial sistemdə anaların digər dişilərə övladlarını böyütməyə icazə verdiyi müşahidə edilmişdir. Həmçinin, anaların övladlarının qrupdakı digər fərdlərlə əlaqə qurmasını məhdudlaşdırmadığı müşahidə edilmişdir.
https://neprimateconservancy.org/tonkean-macaque/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37597117/
https://www.jstor.org/stable/20095976
https://treatment.plazi.org/id/CE199B17FFC4FFC2FAC66CC6F752FC22/7
https://www.researchgate.net/publication/373236196_Studying_the_Tonkean_macaques_of_Strasbourg_a_tale_full_of_sound_and_fury
https://scholarhub.ui.ac.id/science/vol19/iss2/3/
https://en.wikipedia.org/wiki/Tonkean_macaque
Tarix : 20 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
