Tibbi ultrasəs (sonoqrafiya) - Qeyri-invaziv görüntüləmə texnologiyası olub, yüksək tezlikli səs dalğaları vasitəsilə insan bədəninin daxili orqan və toxumalarını müayinə etməyə imkan verir. Mahiyyəti Rentgen və KT (kompüter tomoqrafiyası) kimi ionlaşdırıcı şüalanmadan istifadə etmədiyi üçün təhlükəsiz sayılır və müxtəlif klinik sahələrdə geniş tətbiq edilir. Ultrasəsin əsas tətbiq sahələrindən biri hamiləlik zamanı dölün inkişafını izləmək olsa da, onun istifadəsi təkcə ginekologiya ilə məhdudlaşmır. O, kardiologiya, radiologiya, qastroenterologiya, ortopediya və digər sahələrdə geniş istifadə olunur. Tarix Ultrasəs texnologiyasının tibbdə tətbiqi 20-ci əsrin ortalarına təsadüf edir. 1794 – Lazzaro Spallanzani ultrasəs dalğalarının yarasalar tərəfindən naviqasiya məqsədilə istifadə edildiyini aşkar etdi. 1915 – İlk dəfə sonar texnologiyası sualtı qayıqların aşkarlanması üçün tətbiq olundu. 1940-cı illər – Müxtəlif ölkələrdə tibbi ultrasəsin ilkin versiyaları hazırlanmağa başlandı. 1956 – İskoçiyalı həkim Ian Donald tibbi ultrasəs cihazını inkişaf etdirdi və hamiləlik müayinəsində istifadə etdi. 1970-1980-ci illər – Real vaxt rejimində görüntüləmə, Doppler ultrasəsi və digər texnologiyalar inkişaf etdirildi. 1990-cı illər və sonrası – 3D, 4D ultrasəs və elastoqrafiya kimi müasir metodlar meydana çıxdı. Əsas komponentlər - Transduser (prob) – Səs dalğalarını bədənə göndərir və əks olunan siqnalları qəbul edir. - Kompüter və proqram təminatı – Geri qayıdan siqnalları emal edərək görüntüyə çevirir. - Monitor – Yaranan görüntüləri real vaxt rejimində göstərir. Səs dalğaları toxumalara çırpıldıqda, onların sıxlığına və akustik xassələrinə görə fərqli əksolmalar meydana gəlir. Bu əks siqnallar analiz edilərək görüntü formalaşdırılır. İstifadəsi 1. Doğuş və ginekologiya Hamiləliyin izlənməsi – Dölün inkişaf mərhələlərinin qiymətləndirilməsi. Anomalilərin aşkarlanması – Genetik və struktur qüsurların erkən diaqnozu. Reproduktiv sağlamlıq – Yumurtalıq və uşaqlıq patologiyalarının araşdırılması. 2. Kardiologiya (Ekokardioqrafiya) Ürək strukturlarının vizuallaşdırılması – Ürək qapaqlarının və kameralarının öyrənilməsi. Qan axını və təzyiqin ölçülməsi – Doppler ultrasəsi ilə qan dövranının təhlili. Ürək çatışmazlığı və digər xəstəliklərin diaqnozu. 3. Qastroenterologiya və radiologiya Qaraciyər, böyrək, pankreas, öd kisəsi və dalaq müayinəsi. Xərçəng və digər patologiyaların erkən diaqnozu. Sidik yolları və prostat vəzi müayinələri. 4. Damar və doppler ultrasəsi Damar tutulmalarının aşkarlanması. Tromboz və damar xəstəliklərinin öyrənilməsi. Arteriya və vena axınının monitorinqi. 5. Ortopediya və revmatologiya Oynaqların və əzələ sisteminin öyrənilməsi. İltihabi xəstəliklərin, vətər və bağ zədələnmələrinin aşkarlanması. Sümük çatları və degenerativ dəyişikliklərin vizuallaşdırılması. 6. Neonatologiya və pediatriya Yenidoğulmuşların beyin və daxili orqan müayinəsi. Pediatrik ürək və abdominal xəstəliklərin diaqnostikası. Növlər 1. B-mod (İkiölçülü görüntüləmə) Bu, ən geniş yayılmış ultrasəs növüdür və real vaxt rejimində orqanların və toxumaların ikiölçülü təsvirini təqdim edir. Müxtəlif toxumalardan əks olunan ultrasəs dalğalarının intensivliyi görüntünün parlaqlığını müəyyən edir. İstifadə sahələri: Daxili orqanların (qaraciyər, böyrəklər, öd kisəsi, dalaq, pankreas) müayinəsi Hamiləlik dövründə dölün inkişafının izlənilməsi Yumşaq toxuma patologiyalarının diaqnozu Ürək və damar sisteminin ilkin görüntülənməsi 2. Doppler ultrasəsi Doppler ultrasəsi qan axınının sürətini və istiqamətini təyin etməyə imkan verir. O, ultrasəs dalğalarının hərəkət edən qan hüceyrələrindən əks olunmasına əsaslanaraq qan dövranının real vaxt rejimində qiymətləndirilməsini təmin edir. İstifadə sahələri: Arteriya və venalardakı tıxanıqların aşkarlanması Qan təchizatının pozulmasının araşdırılması Ürək damarlarının və ürək qapaqlarının funksiyasının qiymətləndirilməsi Varikoz damarların və damar çatışmazlıqlarının aşkarlanması Doppler ultrasəsi müxtəlif növlərə bölünür: - Rəngli doppler – Qan axınının istiqamətini və sürətini rəng kodları ilə göstərir. - Spektral doppler – Qan axınının sürətini qrafik şəklində təsvir edir. - Güc doppleri (Power Doppler) – Daha zəif qan axınlarını da aşkar edə bilir, xüsusilə kiçik damarlar üçün istifadə olunur. 3. 3D Ultrasəs Bu texnologiya orqan və toxumaların üçölçülü təsvirini yaratmağa imkan verir. 2D ultrasəsdən fərqli olaraq, 3D ultrasəsdə görüntü müxtəlif istiqamətlərdən götürülən siqnalların kompüter proqramı ilə birləşdirilməsi nəticəsində formalaşır. İstifadə sahələri: Hamiləlik zamanı dölün anatomik quruluşunun daha ətraflı öyrənilməsi Dəri səthinin və üz cizgilərinin detallı görüntülənməsi Ana bətnində dölün üz ifadələrinin və hərəkətlərinin araşdırılması Xərçəng şişlərinin forması və sərhədlərinin daha dəqiq təyin edilməsi 4. 4D Ultrasəs 4D ultrasəs, əslində, 3D ultrasəsin inkişaf etmiş formasıdır. 3D görüntülərin real vaxt rejimində davamlı olaraq yenilənməsi sayəsində 4D görüntü yaradılır. İstifadə sahələri: Hamiləlik zamanı dölün hərəkətlərini və mimikalarını izləmək Anadangəlmə anomaliyaların erkən diaqnostikası Üz və skelet deformasiya xəstəliklərinin aşkarlanması Ginekoloji və reproduktiv sağlamlıq problemlərinin daha detallı araşdırılması 5. Elastoqrafiya Elastoqrafiya ultrasəsin xüsusi bir növüdür və toxumaların sərtliyini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Xərçəng şişləri və fibroz kimi xəstəliklər zamanı toxumaların sərtliyi dəyişdiyi üçün elastoqrafiya diaqnostik dəqiqliyi artırır. Bu üsul iki əsas metoddan ibarətdir: -Statik elastoqrafiya – Toxumaya təzyiq tətbiq edildikdə onun necə dəyişdiyini ölçür. -Shear Wave elastoqrafiya (Dalğa Elastoqrafiyası) – Ultrasəs dalğalarının toxumalarda yayılma sürətinə əsasən sərtlik dərəcəsini təyin edir. İstifadə sahələri: Qaraciyər fibrozu və sirozu diaqnozu Süd vəzi və qalxanabənzər vəzi şişlərinin diferensial diaqnostikası Prostat və mədəaltı vəzi patologiyalarının araşdırılması Limfa düyünlərinin qiymətləndirilməsi 6. İntravaskulyar ultrasəs (IVUS) İntravaskulyar ultrasəs damarların daxilindən görüntüləmə üçün istifadə olunan xüsusi bir texnikadır. Burada ultrasəs transduseri çox incə bir kateter vasitəsilə damarın daxilinə yerləşdirilir və damar divarlarının, arteriya lümeninin vəziyyətini dəqiq analiz etməyə imkan yaradır. İstifadə sahələri: Ürək arteriyalarında tıxanıqların və aterosklerotik lövhələrin aşkarlanması Koronar angioplastika zamanı prosedurun effektivliyinin qiymətləndirilməsi Damar divarlarının qalınlaşması və elastikliyinin öyrənilməsi Stent yerləşdirilməsinin düzgünlüyünün yoxlanılması
https://en.wikipedia.org/wiki/Medical_ultrasound
https://www.fortunebusinessinsights.com/industry-reports/ultrasound-equipment-market-100515
https://www.jvascsurg.org/article/S0741-5214(02)38867-0/fulltext
https://www.ob-ultrasound.net/history1.html
https://books.google.az/books?id=DForAgAAQBAJ&redir_esc=y
https://archive.org/details/lookingatunbornh00witn
https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Modern_Biomedicine_Research_Group
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.asum.com.au/wp-content/uploads/2015/09/Ultrasound-Australian-Innovation.pdf
https://web.archive.org/web/20060805163201/http://www.obgyn.net/us/us.asp?page=%2Fus%2Fnews_articles%2Fultrasound_history%2Fasp-history-toc
https://web.archive.org/web/20051103064941/http://www.aium.org/aboutAIUM/timeline/1950.asp
https://web.archive.org/web/20050124122932/http://mohfw.nic.in/THE%20PNDT%20ACT%20%28PRINCIPAL%20ACT%291994.htm
https://web.archive.org/web/20170502044453/http://www.wbhealth.gov.in/download/IMPLEMENTATION%20OF%20THE%20PCPNDT%20ACT%20IN%20INDIA.pdf
https://web.archive.org/web/20220104181032/https://sonoworld.com/Client/Fetus/html/doppler/capitulos-html/chapter_02.htm
https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/uog.9055
https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/uog.8962
https://journals.lww.com/epidem/fulltext/2001/11000/sinistrality_a_side_effect_of_prenatal_sonography_.7.aspx
https://www.journalslibrary.nihr.ac.uk/hta/HTA4160
https://web.archive.org/web/20170911071553/http://contemporaryobgyn.modernmedicine.com/contemporary-obgyn/news/modernmedicine/modern-medicine-now/keepsake-fetal-ultrasounds?page=full
https://web.archive.org/web/20210420191242/https://aium.org/officialStatements/39
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35755059/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17092547/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35366658/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32212142/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30613449/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35282988/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33962110/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36158262/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34665739/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37302938/
https://www.semanticscholar.org/paper/CMU-NeT%3A-A-Strong-Convmixer-Based-Medical-Image-Tang-Wang/9b1e889a3d1a745a3292fac0d551ef45188a0af2
https://www.semanticscholar.org/paper/Automatic-segmentation-method-using-FCN-with-for-Qian-Huang/e45bcfe6060854072ddca4760147dc4929956b08
https://www.semanticscholar.org/paper/Assessment-Methods-in-Medical-Ultrasound-Education-H%C3%B6hne-Recker/343ec87abf55b3c7351d5d341cb294d70cd64393
https://www.semanticscholar.org/paper/Head-and-Neck-Ultrasound-%E2%80%93-EFSUMB-Training-for-the-Todsen-Ewertsen/d893e54c5c902004240a57415f02a464d05af646
https://www.semanticscholar.org/paper/Feature-decomposition-and-enhancement-for-medical-Zhang-Shu/ff747528a57e83a90f17d16f081c4041507f5127
https://www.semanticscholar.org/paper/Power-laws-prevail-in-medical-ultrasound-Parker/c974a452f0d12f2bf47a591afd61a9664ed51cce
https://www.semanticscholar.org/paper/Deep-Learning-in-Medical-Ultrasound-Image-Analysis%3A-Wang-Ge/3e1135a9c7a809fe9813373cd956f7c19699901f
https://www.semanticscholar.org/paper/Deep-Learning-in-Medical-Ultrasound-Analysis%3A-A-Liu-Wang/0b706160de638668f72587b9df21f6361f57add4
https://www.semanticscholar.org/paper/Integrated-Circuits-for-Medical-Ultrasound-Imaging-Zhang-Demosthenous/be58d4ad41e9873944140bf3261bc433b2b48d0b
https://www.semanticscholar.org/paper/Acoustically-Stimulated-Nanobubbles%3A-Opportunities-Helfield-Zou/cc81ca3630660ed35d42f62db40d46145c7621e4
https://hal.science/hal-03192439
https://books.google.az/books?id=Hwb5D60vb5IC&pg=PA422&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
https://books.google.az/books?id=Hwb5D60vb5IC&pg=PA422&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5024924/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0929644109601089?via%3Dihub
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0301562924004125
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2451904924006516
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0735193324011850
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1047320324002621
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1078817424002736
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0377042724006484
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0097849324001894
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0263224124005190
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0041624X24001719
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0895611123001088
https://web.archive.org/web/20160303035029/http://www.obgyn.net/articles/3d-bpd-correction
https://www.bmus.org/for-patients/what-to-expect-from-different-types-of-ultrasound-examination/pelvic-gynaecology-ultrasound-including-transvaginal/
https://web.archive.org/web/20190423055443/https://www.fda.gov/ForConsumers/ConsumerUpdates/ucm095508.htm
Tarix : 6 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
