Texas buynuzlu kərtənkələsi (Phrynosoma cornutum) - Təxminən 21 Şimali Amerika buynuzlu kərtənkələ növündən biri. Phrynosoma cinsinə aiddir. Bu növ ABŞ-nin cənub-mərkəzi bölgələrində və şimal-şərqi Meksikada, həmçinin Cənubi ABŞ-dən bir neçə təcrid olunmuş introduksiya edilmiş populyasiyalarda tapılır. Bəzi populyasiyalar sabit olsa da, Texas və Oklahoma əyalətlərinin bir çox bölgəsində ciddi populyasiya azalması müşahidə edilmişdir. Texas buynuzlu kərtənkələsi Texasda təhlükədə olan növ kimi qeyd edildiyindən, onları götürmək, toxunmaq və ya saxlamaq qanunən qadağandır. Etimologiya Buynuzlu kərtənkələsi adətən "buynuzlu quru qurbağa" və ya "buynuzlu qurbağa" adlanır, lakin o nə qurbağa, nə də quru qurbağadır. Bu ümumi adlar kərtənkələnin yumru bədəni və küt burun hissəsindən irəli gəlir ki, bu da ona qurbağaya bənzər bir görünüş verir. Phrynosoma sözünün mənası "quru qurbağa bədənli", cornutum isə "buynuzlu" deməkdir. Kərtənkələnin buynuzları onun kəllə sümüyünün uzantılarıdır və həqiqi sümükdən ibarətdir. Təsvir Texas buynuzlu kərtənkələsi qərb ABŞ və Meksikada yayılmış təxminən 21 buynuzlu kərtənkələ növü arasında ən böyük bədən ölçüsünə malikdir və ən geniş yayılmış növdür. Texas buynuzlu kərtənkələsi cinsi dimorfizm nümayiş etdirir: dişilər daha böyük olub, burun-dəlik uzunluğu təxminən 5 düym (13 sm), erkəklər isə təxminən 3,7 düym (9,4 sm) uzunluğa çatır. Phrynosoma cornutum-un bədəni boyunca xarakterik buynuzlar var, ən böyük iki buynuz başının üstündə, iki buynuz isə qaş və çənə xəttində yerləşir. Həmçinin bədəninin yan tərəflərində və belində dikənlər var. Rəngi ətraf mühitə uyğun olaraq dəyişir: çöllər üçün sarı və ya qırmızı-qəhvəyi, çəmənliklər üçün isə açıq qəhvəyi rəngdə ola bilər. Gözlərindən buynuzların ucuna qədər uzanan tünd xətlər və hər iki tərəfdə bir neçə qara dairəvi ləkə ilə xarakterik ağ xətt var. Yayılması Texas buynuzlu kərtənkələsi, Phrynosoma cinsinin bütün növləri kimi, Şimali Amerikaya endemikdir. ABŞ-nin cənub-mərkəzi bölgələrində və şimal-şərqi Meksikada yayılmışdır. Təbii yayılma arealına cənub-şərqi Kolorado, Kanzasın mərkəzi və cənub əraziləri, Oklahoma və Texasın mərkəzi və qərb bölgələri, cənub-şərqi Nyu-Meksiko və cənub-şərqi Arizona daxildir. Meksikada isə şərqi Sonora, Chihuahua, şimal-şərqi Durango, şimali Zacatecas və San Luis Potosí, həmçinin Coahuila, Nuevo León və Tamaulipas əyalətlərində tapılır. Texas və Tamaulipasın sahil adalarında dəniz səviyyəsindən təxminən 1,830 metr yüksəkliyə qədər rast gəlinir. Yüksək dağlıq ərazilərdə (məsələn, Sierra Madre Oriental) digər buynuzlu kərtənkələ növləri yaşadığından, bu növ orada tapılmır. Ekoloji assosiasiyalarına cənub Böyük Düzənliklər, Edvards Yaylası, Tamaulipan Mezquital, Chihuahua səhrası, Llanos el Salado və bu ekoregionların bir çox periferik və marjinal əraziləri daxildir. Texas buynuzlu kərtənkələsinin şərq yayılma həddi, şərqi Texas və qərbi Luiziananın şam meşələri bölgəsi, həmçinin qərbi Arkansas və Missuri Ozark dağ meşələri, bəzi tədqiqatçılar tərəfindən təbii relikt populyasiyalar kimi qiymətləndirilsə də, çox güman ki, introduksiya edilmiş populyasiyalardır. Davranış Texas buynuzlu kərtənkələsi qorxulu görünüşünə baxmayaraq, son dərəcə sakit bir canlıdır. Bu növ günəşlənməyi sevir və D vitamini istehsal etmək üçün parlaq günəş işığına ehtiyac duyur. Günəş işığından məhrum olan heyvan D vitamini istehsal edə bilmir və vitamin çatışmazlığından əziyyət çəkə bilər. Buna görə də buynuzlu kərtənkələlər tez-tez yol kənarlarında və ya digər açıq, qayalıq ərazilərdə tapılır, burada günəş altında uzanaraq vaxt keçirirlər. Gecələr isə kərtənkələ özünü quma basır. Hərəkət etməyi az üstün tutsalar da, yırtıcı hiss etdikdə kərtənkələlər kifayət qədər sürətli hərəkət edə bilər və qalın ot və bitkilərin içinə qaçaraq gizlənirlər. Buynuzlu kərtənkələlər həmçinin əla qazıcılardır və təhlükə hiss etdikdə tez bir zamanda torpağın altına qazıb gizlənə bilərlər. Buynuzlu kərtənkələlər tez-tez biçinçi qarışqa koloniyalarının yaxınlığında tapılır, çünki bu qarışqalar onların əsas qidasıdır. Onların gündəlik hərəkət məsafəsi orta hesabla 50 metr (160 fut) təşkil edir. Qış yuxusuna dərinliyi orta hesabla 140 mm (5,5 düym) olan yuvalarda yatırlar və bu yuvalar çox vaxt maksimum günəş işığı üçün cənub/cənub-qərb istiqamətinə baxır.
http://www.hornedlizards.org/horned-lizards.html
https://cpw.state.co.us/species/texas-horned-lizard
https://srelherp.uga.edu/lizards/texas-horned-lizard/
https://www.wildlifedepartment.com/wildlife/field-guide/reptiles/texas-horned-lizard
https://herpsofnc.org/texas-horned-lizard/
https://mdc.mo.gov/discover-nature/field-guide/texas-horned-lizard
https://en.wikipedia.org/wiki/Texas_horned_lizard
Tarix : 22 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
