Təsdiqləmə metodu (latınca Modus Ponens) - Formal məntiqdə və deduksiyada ən çox istifadə olunan çıxarış qaydası. Mahiyyəti Bu qayda şərtli cümlənin doğruluğuna əsaslanaraq, bu cümlənin nəticəsinin doğruluğunu sübut etməyə imkan verir. Yəni, əgər bir "şərtli" (if-then) cümlə doğrudursa və şərtli hissə doğru olduğu qəbul edilirsə, nəticə də doğrulanır. Bu qayda, təsdiqləmə (affirmation) prinsipi olaraq da tanınır. Təsdiqləmə metodu, formallıq baxımından bir deduksiya qaydasıdır. Deduksiya, ümumi prinsiplərdən xüsusi nəticələrə doğru hərəkət etməyi təmin edən bir üsuldur. Təsdiqləmə metodunun tətbiqi ilə verilən məlumatlar əsasında nəticə çıxarmaq mümkündür, çünki bu qayda məntiqi mühakimə etməyi asanlaşdırır. Riyazi ifadəsi Premis 1: P→Q (Əgər P, o zaman Q) Premis 2: P (P doğrudur) Nəticə: Q (Q doğrudur) Buarada : Premis (Latınca: praemissum — "öncül") məntiqdə bir arqumentin və ya mühakimənin əsasını təşkil edən, nəticəyə aparan təməl cümlə və ya ifadədir. Buna görə də, əgər bir şərt (P → Q) doğrudursa və şərtli hissə (P) doğru olduğu sübuta yetirilirsə, nəticə (Q) avtomatik olaraq doğru olur. Bu qayda, həm sadə gündəlik həyatımızda, həm də daha mürəkkəb loji sistemlərində tətbiq oluna bilər. Loji (yunan sözü "λόγος" — "məntiq", "danışıq") məntiqi düşüncə, arqumentlər və mühakimə etmə proseslərini öyrənən bir elmdir. Modus Ponensin əsasları antik dövrün məntiqi fəlsəfəsindən gəlir. Aristotel, "Organon" adlı əsərində bu növ məntiqi alətləri ilk dəfə təhlil edib və riyaziyyatın və fəlsəfənin məntiqi təhlilində bu metodların əhəmiyyətini vurğulayıb. Antik dövrdən bəri, bu qayda loji təhlil və riyazi məntiqdə əsaslı yer tutmuşdur. Nümunələr Nümunə 1: Premis 1: Əgər yağış yağarsa (P), torpaq islanar (Q). Premis 2: Yağış yağır (P). Nəticə: Deməli, torpaq islanır (Q). Nümunə 2: Premis 1: Əgər mən həkimə gedirəmsə, müalicə alaram. Premis 2: Mən həkimə gedirəm. Nəticə: Deməli, mən müalicə alaram Əhəmiyyəti - Doğru nəticə təmin edir: Şərtli və şərtin doğruluğuna dair arqumentlər varsa, nəticə həmişə doğru olacaq. Yəni, şərtli ifadə və şərtin doğruluğu, nəticənin doğruluğunu şübhəsiz təmin edir. - Sadə və güclü çıxarış: Bu qayda çox sadədir, lakin çox güclüdür. Çünki bir öncülün doğruluğu ilə başqa bir nəticə çıxarmağa imkan verir və hər iki tərəfi də doğrulamağa kömək edir. Tətbiq sahələri - Riyaziyyat və formal məntiq: Modus Ponens, riyazi sübutlar və formal sistemlərdə geniş istifadə olunur. Məsələn, nəzəri riyaziyyatda, bu qayda yeni teoremlərin sübutunda istifadə edilir. - Proqramlaşdırma: Kompüter elmlərində, xüsusilə süni intellekt və maşın öyrənməsində, bu qayda alqoritmalarda tətbiq olunur. Məsələn, əgər bir alqoritm bir girişin doğruluğunu təsdiqləyirsə, müəyyən nəticələri (çıxarışları) çıxarmaq üçün istifadə edilə bilər. - Hüquq və mübahisələr: Hüquqi mübahisələrdə, əgər bir qanun və ya müqavilənin şərtləri doğru qəbul edilirsə, həmin şərtlərdən müəyyən nəticələr çıxarılaraq hüquqi qərar verilir. - Fəlsəfə və gündəlik həyat: Fəlsəfi arqumentlərdə və gündəlik həyatda da, müsbət bir nəticə çıxarmaq üçün bu qayda tez-tez tətbiq olunur.
https://www.sciencedirect.com/topics/mathematics/modus-ponens
https://www.nature.com/articles/s41598-024-65224-9
https://www.merriam-webster.com/dictionary/modus%20ponens
https://www.geeksforgeeks.org/modus-ponens-in-ai/
https://quillbot.com/blog/reasoning/modus-ponens/
https://en.wikipedia.org/wiki/Modus_ponens
https://encyclopediaofmath.org/wiki/Modus_ponens
https://plato.stanford.edu/entries/logic-deontic/#4.5
Tarix : 22 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
