Tenrek (lat. Tenrecidae) – Madaqaskarda yaşayan, endemik məməlilər ailəsi. Tenreklər, çox müxtəlif xüsusiyyətlərə sahib heyvanlardır. Konvergent təkamül nəticəsində bəziləri kirpi, siçan, opossum, yereşən və ya siçovullara bənzəyir. Bu heyvanların akvatik, ağacda yaşayan, yerüstü və torpaqda yaşayan növləri var. İri kirpi kimi tenrek növləri Madaqaskarın quru yarpaqlı meşələrində tapıla bilir. Bütün tenreklərin, 29-37 milyon il əvvəl yaşamış və Afrika üzərindən üzmə yolu ilə Madaqaskara keçmiş ümumi bir atadan törədiklərinə inanılır. Onların ən yaxın qohumları olan Afrikanın "otter yereşən"i ilə ayrılmaları təxminən 47-53 milyon il əvvəl baş vermişdir. Adın mənşəyi "Tenrek" sözü fransız dilinə keçərək, malaqasi dilindəki "tandraka" (və ya "trandraka") sözündən götürülmüşdür. Bu söz, "quyruqsuz tenrek" ("Tenrec ecaudatus") növünü ifadə edir və bəzi təhlillərə görə malayca "landak" (quyruqsuz kirpi) sözünə bənzəyir. Təkamül Tenreklərin, 29-37 milyon il əvvəl Madaqaskara köçən bir növdən təkamül etdiyi düşünülür. Tenrek ailəsinin Madaqaskara necə gəldiyi hələ də tam aydın olmamışdır, lakin ən güclü hipotezə görə, bir neçə tenrek kiçik bir qrup halda üzən bitkilərlə Mozambik kanalını keçmişdir. "Tenrecidae" ailəsi, Madaqaskara gedib çoxalan dörd mövcud yerli məməli ailəsindən biridir. Madaqaskara yerləşdikdən sonra, tenreklər müxtəlif mühitlərdə yaşayış sahələri tutmuş və digər oxşar olmayan məməlilərlə bənzər xüsusiyyətlər inkişaf etdirmişlər. Məsələn iki növ kirpi tenreki, kirpi tikanlarına sahibdir və təhlükə qarşısında top halında yuvarlana bilir. Bu və digər nümunələr konvergent təkamülü göstərir və bioloqlara təkamülü vaxt ölçüləri üzərində təhlil etmək üçün imkanlar yaradır. Xüsusiyyətləri Tenreklər, müxtəlif bədən ölçülərinə malik kiçik məməlilərlə tanınır. Ən kiçik növlərin uzunluğu 4.5 sm, ağırlığı isə 5 qramdır. Ən böyük növün isə uzunluğu 39 sm, ağırlığı 1 kiloqramdan çox ola bilər. Bəzi növləri, yereşən, kirpi və ya opossum kimi heyvanlara bənzəsələr də, bunlara yaxın qohum deyillər. Ən yaxın qohumları, Afrikanın "Otter yereşənləri" başda olmaqla digər Afrika insektoz məməliləridir. Tenreklər, bədəndən çıxan səsləri təkrarlayaraq ətraflarını duymaq üçün səs dalğalarını istifadə edən az sayda məməli növündən biridir. Ayrıca, tenreklərin bağırsaq və urogenital sistemləri birgə açılışa (kloaka) sahibdir ki, bu xüsusiyyət daha çox quşlar, sürünənlər və amfibiyalarla əlaqəlidir. Onların bədən temperaturu çox aşağıdır və bu səbəbdən digər məməlilərin əksinə, spermanın soyudulması üçün skrotuma ehtiyac duymazlar. Tenreklərin çoxu, invertebratlarla qidalanan, omnivor (hər şey yeyən) heyvanlardır. Davranış Çox sayda tenrek növü gecə aktivdir və zəif görmə qabiliyyətinə sahibdir. Lakin digər duyğuları yaxşı inkişaf edib, xüsusilə kirpikləri çox həssasdır. Bir çox növün diş quruluşu fərqlidir və 32 ilə 42 arasında dişə sahibdirlər. Onların daimi dişləri tam olaraq yetkinləşmədən çıxmır. Tenreklərin hamiləlik müddəti 50-64 gündür və nisbətən inkişaf etməmiş bala doğurlar. "Tailless tenrec" növü 32 bala verə bilir və dişiləri 29 süd vəzisi ilə dünyada ən çox süd verən məməlilərdən biridir. İnsanlarla əlaqə "Mauritius" və "Mayotte" adalarında əhali tenrek əti yeyir. Lakin bu ət çətin tapılır və düzgün hazırlanmasa, ciddi tibbi problemlər yarada bilər. Daha kiçik tenrek növü "Echinops telfairi", "Mammalian Genome Project" çərçivəsində genetikası təhlil ediləcək 16 məməli növündən biridir. Bu növ heyvan ticarətində populyarlıq qazanıb və gələcəkdə biomedikal araşdırmalarda model orqanizm kimi istifadə edilə bilər. Təhlükələr 31 tenrek növünün hamısı araşdırılmış, bunlardan 24-ü "Təhdid altında olmayan", 1-i "haqqında az məlumat olan", 4-ü "Həssas" və 2-si "Təhlükə altında" olan növ kimi qiymətləndirilmişdir. Tenrek növləri üçün əsas təhlükələr arasında meşələrin kəsilməsi, ovlanma, təsadüfi ölümlər və iqlim dəyişikliyi vardır. Meşələrin məhv edilməsi, kənd təsərrüfatı, kommersiya fəaliyyətləri və mədənçilik sahəsinin inkişafı Madaqaskarda tenrek növlərinin yaşayış sahələrinə mənfi təsir göstərir.

İstinadlar

https://en.wikipedia.org/wiki/Tenrec

https://www.britannica.com/animal/tenrec-mammal-family

https://a-z-animals.com/animals/tenrec/

https://animals.sandiegozoo.org/animals/tenrec

https://animaldiversity.org/accounts/Tenrec_ecaudatus/

https://www.inaturalist.org/taxa/42475-Tenrec-ecaudatus

https://animaldiversity.org/accounts/Tenrecidae/

https://www.inaturalist.org/taxa/42435-Tenrecidae

https://www.nhm.ac.uk/discover/the-weird-world-of-tenrecs.html

https://www.bilgincin.com/2019/10/tenreksiler.html

Tarix : 26 dekabr 2024

Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.