Telodont (Thelodonti) - Paleozoy dövründə yaşamış, iri zirehli lövhələr əvəzinə, özünəməxsus pulcuqlara sahib olan, çənəsiz nəsli kəsilmiş balıqlar sinfi. Bu qrupun tək bir monofiletik qrup (bütün üzvlərinin eyni ortaq əcdaddan gəldiyi) və ya çənəsiz və çənəli balıqların əsas qollarına aid müxtəlif kök qruplarını təmsil edib-etməməsi məsələsi hələ də müzakirə mövzusudur. Təsviri Çox az sayda tam telodont nümunəsi məlumdur. Üç ölçülü vəziyyətdə qorunmuş nümunələr isə daha da azdır. Bu, qismən onların daxili sümük (yəni, sümükdən ibarət) skeletinin olmaması ilə bağlıdır. Həmçinin, pulcuqların bir-birinə zəif, ya da ümumiyyətlə yapışmaması və ölüm anında asanlıqla sahiblərindən ayrılması da vəziyyəti çətinləşdirir. Eksoskelet, ümumiyyətlə 0.5–1.5 mm ölçüsündə olan çoxlu dişə bənzər pullardan ibarətdir. Bu pullar bir-birinin üstünü örtmür, balığın axar istiqamətində arxaya doğru düzülmüşdü. Pullar təxminən göz yaşı formasını xatırladırdı. Qəlsəmə bölgəsindəki pullar adətən daha kiçik, dorsal/ventral tərəflərdəki iri və həcmli pulcuqlardan fərqli idi. Bu balıqların 15–30 sm uzunluğa çatdığı məlum olmuşdur. İlkin araşdırmalar göstərir ki, telodontların lamprey balıqlarından daha inkişaf etmiş beyin qutusu və demək olar ki, köpək balığına bənzər bir konturu olmuşdur. 1993-cü ildə təsvir edilən bəzi nümunələr üçölçülü qorunma ilə aşkar edilmiş ilk nümunələr idi və bu, telodontların yastı balıqlar olduğu ilə bağlı fikirləri aradan qaldırdı. Bundan əlavə, bu fosillər bağırsaq quruluşunu anlamağa imkan verdi və böyük maraq doğurdu. Onların bağırsaqları digər heç bir çənəsiz balığın bağırsaqlarına bənzəmirdi və mədənin mövcudluğu aydın görünürdü. Bu, gözlənilməz idi, çünki əvvəllər mədələrin çənələrin təkamülündən sonra əmələ gəldiyi düşünülürdü. Telodontların üzgəcləri onların həyat tərzinin yenidən qurulmasında faydalıdır. Onların qoşa pektoral üzgəcləri tək, adətən yaxşı inkişaf etmiş dorsal və anal üzgəclərlə birləşmişdi. Xüsusiyyətləri və yaşayış mühiti Telodontlar, onları birləşdirən "thelodont pullarına" sahibdir. Lakin bu fərqləndirici xüsusiyyətin ortaq bir əcdaddan qaynaqlandığı mütləq deyil, çünki bu pulcuqlar müxtəlif qruplar tərəfindən müstəqil şəkildə inkişaf etdirilə bilər. Buna görə də telodontların ümumiyyətlə polifiletik bir qrup olduğu düşünülür. Bununla belə, bəzi tədqiqatçılar onların monofiletik bir qrup olduğunu müdafiə edir və onların əvvəlcə dəniz mühitində meydana gəldiyini, daha sonra isə bir neçə dəfə şirin suya keçid etdiklərini irəli sürürlər. Onlar həm şirin, həm də dəniz mühitlərində yaşamış, ilk dəfə ordovik dövründə ortaya çıxmış və devon dövründəki Frasni–Famen yoxolma hadisəsi zamanı nəsilləri kəsilmişdir. Təkamülü və ekoloji rolu Telodontların bəzi növləri pelajik (açıq su) həyat tərzi keçirən aktiv üzgüçülər olmuşdur. Onların fosil qalıqları həm dənizdə, həm də şirin sularda tapılmışdır ki, bu da bəzilərinin şirin suya keçərək burada çoxaldığını düşündürür.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4298210/
https://doi.org/10.1111%2Fj.1475-4983.2005.00534.x
https://en.wikipedia.org/wiki/Thelodonti
http://palaeo.gly.bris.ac.uk/donoghue/PDFs/2002/Smith_et_al_2002.pdf
https://www.nature.com/articles/361442a0
https://books.google.az/books?id=B3leE3TTeuIC&pg=PA146&redir_esc=y
Tarix : 16 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
