Stephen Jay Gould (1941–2002) - Amerikalı paleontoloq, evolyusiya bioloqu, geoloq və elmi yazıçı idi. O, xüsusilə növün yaranması, evrim teorisi, biologiya və paleontologiya sahələrindəki yenilikçi işləri ilə tanınır. Gould, həmçinin populyar elmi yazılar ilə məşhurlaşmış və elm dünyasında böyük nüfuz qazanmışdır. O, elmi yanaşmalarını həm mütəxəssislər, həm də geniş oxucu kütləsi ilə paylaşmağa çalışmışdır. Erkən həyat və təhsil Stephen Jay Gould 1941-ci ildə Nyu-York şəhərində anadan olmuşdur. O, Columbia Universiteti-ndə təhsil almış, burada bioloji elmlərə maraq göstərərək paleontologiya və evrim sahələrində araşdırmalar aparmağa başlamışdır. 1967-ci ildə Columbia Universiteti-ndə biologiya üzrə bakalavr dərəcəsini əldə etmiş və 1971-ci ildə isə Yale Universiteti-ndən paleontologiya üzrə doktorluq dərəcəsini almışdır. Stephen Jay Gould və növün yaranması Gould-un ən məşhur və əsas töhfələrindən biri, növün yaranması və evolyusiya prosesləri ilə bağlı irəli sürdüyü nəzəriyyələrdir. O, “Punctuated Equilibrium” (yəni “Aralıqlı Tarazlıq”) adlı evrim modelini inkişaf etdirdi. Bu nəzəriyyəyə görə, növlər təkcə çox uzun müddət ərzində yavaş-yavaş təkamül etmirlər, eyni zamanda müəyyən zamanlarda sürətli evrim də baş verə bilər. 1. Punctuated Equilibrium (Aralıqlı Tarazlıq) Gould və həmkarı Niles Eldredge, “punctuated equilibrium” nəzəriyyəsini irəli sürdülər. Bu nəzəriyyəyə görə, növlərin yaranması yalnız yavaş və davamlı təkamül prosesləri ilə deyil, həm də qısa, sürətli və dramatik dəyişikliklərlə baş verir. Bu zaman kəsikləri bir neçə milyon illə ölçülən, çox sürətli evrim dəyişiklikləri meydana gəlir. Bu nəzəriyyə, Charles Darwin-in “yavaş təkamül” modelinə qarşı çıxmış və növlərin müxtəlifliyinin yaranmasında ani dəyişikliklərin də rol oynadığını müdafiə etmişdir. 2. Makroevolyusiya və mikroevrim Gould, həmçinin makroevolyusiya (böyük miqyaslı evrim dəyişiklikləri) və mikroevrim (kiçik miqyaslı, genetik dəyişikliklər) arasındakı fərqləri də araşdırmışdır. O, növlərin evrimində baş verən böyük dəyişikliklərin yalnız mühit dəyişiklikləri, genetik mutasiyalar və seçmə təzyiqləri ilə izah edilə bilməyəcəyini vurğulamışdır. Populyar elmi yazılar və təsiri Stephen Jay Gould həmçinin çox sayda populyar elmi əsər yazmış, evolyusiya, biologiya və elm fəlsəfəsi haqqında geniş auditoriya üçün yazılar təqdim etmişdir. Onun əsərləri elmi mövzuları sadə və əyləncəli şəkildə təqdim etməklə yanaşı, oxuculara elm haqqında düşünməyi və elmi dünyagörüşünü inkişaf etdirməyi təklif etmişdir. Gouldun əsərləri arasında ən məşhurları: "The Mismeasure of Man" (1981): Bu əsərində Gould, IQ testləri və intellektual qabiliyyətin ölçülməsi ilə bağlı səhv düşüncələri tənqid etmiş, rasizm və iq bərabərsizliyi ilə əlaqəli olan yanlış elmi yanaşmaları ifşa etmişdir. "Full House: The Spread of Excellence from Plato to Darwin" (1996): Bu kitabda Gould, evolyusiya və genetik müxtəliflik mövzularını irəliləyərək, elm dünyasında daha geniş anlayışlar yaratmağa çalışmışdır. "Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History" (1989): Bu əsərində, Gould Burgess Shale fosillərini öyrənərək, həyatın tarixindəki bədii və unikal növlərin necə inkişaf etdiyini araşdırmışdır. Gouldun yazıları həm biologiya, həm də tarix, sosial elmlər və filosofiya sahələrində geniş yayılmış və elmə olan geniş baxış açısını təqdim etmişdir. Stephen Jay Gould və elm fəlsəfəsi Gould, elm fəlsəfəsi və elmin metodologiyası ilə bağlı çoxsaylı fikirlər irəli sürmüşdür. O, Elmin subyektivliyinə və elm insanların təbiətə qarşı yanaşmasına dair fikirlərini paylaşmışdır. Gould, elmin cəmiyyətin dəyişən dəyərlərinə, mədəniyyətinə və tarixə əsaslandığını vurğulamış və bu səbəbdən elmin bəzən subyektiv təsirlərdən də təsirləndiyini qeyd etmişdir. O, "Non-Overlapping Magisteria" (NOMA - “Birbirini üstələməyən Magistrallar”) nəzəriyyəsini inkişaf etdirmişdir. Bu nəzəriyyəyə görə, elm və din bir-birini üstələməyən iki sahədir və onlar fərqli sahələrdə fəaliyyət göstərirlər. Elm təbii hadisələri və kainatın işləmə prinsiplərini izah edərkən, din daha çox etik və mənəvi məsələlərlə məşğul olur. Stephen Jay Gouldun irs və təsiri Stephen Jay Gould, evolyusiya teorisi və paleontologiya sahəsindəki töhfələri ilə elm dünyasında əhəmiyyətli bir yer tutmuşdur. Onun "punctuated equilibrium" nəzəriyyəsi, evrim anlayışını yenidən şərh etmiş və geniş mübahisələrə səbəb olmuşdur. O, həmçinin elm dünyasında populyar elmi yazıların əsas təmsilçisi olmuşdur və əsərləri sayəsində elmə marağı artırmağa böyük töhfə vermişdir.
https://en.wikipedia.org/wiki/Stephen_Jay_Gould
https://achievement.org/achiever/stephen-jay-gould/
https://www.britannica.com/biography/Stephen-Jay-Gould
https://www.goodreads.com/author/show/19109.Stephen_Jay_Gould
https://embryo.asu.edu/pages/stephen-jay-gould-1941-2002
https://www.nytimes.com/2002/05/21/us/stephen-jay-gould-60-is-dead-enlivened-evolutionary-theory.html
https://www.nytimes.com/2002/05/21/us/stephen-jay-gould-60-is-dead-enlivened-evolutionary-theory.html
Tarix : 12 mart 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
