Şərq donuzburun ilanı (Heterodon platirhinos) - Colubridae ailəsinə aid olan zəif zəhərli arxa dişli bir ilan növü. Coğrafi yayılma H. platirhinos-un geniş coğrafi yayılması var. ABŞ-nin mərkəzi hissəsindən şərq sahilə qədər uzanır. Şimalda Ontario, Nyu-Hempşir, Minnesota və Viskonsin kimi ərazilərdə tapıla bilər. Qərbdə Texas və Kansasda, cənubda isə Florida əyalətində yayılmışdır. Şimal ərazilərə yaxınlaşdıqca populyasiya azalır. Yaşayış mühiti Araşdırmalar göstərir ki, H. platirhinos qumlu şam meşələrini, köhnə tarlaları və meşə kənarlarını üstün tutur. Heterodon cinsinin əksər növləri kimi, şərq donuzburun ilanı da quru şərait və qazmaq üçün uyğun olan gevşək torpaqları sevir. Bu gevşək torpaqlar yuva qurmaq və yumurta qoymaq üçün ideal mühitdir. Sahil qumluqları və duna ekosistemləri Heterodon platirhinos-un ən yüksək sıxlıqda tapıldığı ərazilərdir, çünki burada quru qurbağalar kimi ovlar bol olur. Şimal ərazilərində inkişaf etmiş torpaqları və şam ağacları ilə zəngin qarışıq meşələri üstün tutur. Kanadada aparılan bir araşdırmaya görə, orta yaşayış sahəsi təxminən 40 hektardır. Onların yaşayış mühitinə cənub-şərq və orta-qərb meşələri, hündür otlu çöllər və meşə kənarlarındakı otlu və ya əkin sahələri daxildir. Ot və yarpaq tullantıları ilə yaşayış sahəsi genişlənir. Təsvir və etimologiya Heterodon cins adı yunan sözləri olan "heteros" (fərqli) və "odon" (diş) sözlərindən gəlir. Platirhinos isə "platys" (geniş və ya yastı) və "rhinos" (burun) sözlərindən törəmişdir. Bu ilan növü möhkəm bədən quruluşuna malikdir. Rənglənməsi son dərəcə dəyişkəndir: qırmızı, yaşıl, narıncı, qəhvəyi, boz, qara və ya bu rənglərin hər hansı bir kombinasiyası ola bilər. Bel tərəfi ləkəli, damalı və ya naxışsız ola bilər. Qarın hissəsi isə tək rəngli boz, sarı və ya krem rəngindədir. Bu növün ən fərqləndirici xüsusiyyəti qumlu torpaqlarda qazmaq üçün istifadə etdiyi yuxarıya doğru qalxmış burnudur. Yetkin H. platirhinos orta hesabla 71 sm (28 düym) uzunluğa çatır, dişilər erkəklərdən daha böyük olur. Maksimum uzunluq 116 sm (46 düym) qeydə alınmışdır. Davranış Şərq donuzburun ilanı gündüz fəal olan bir növdür. Əsasən aprel-sentyabr aylarında fəal olur, lakin geniş yayılma sahəsinə görə fəaliyyət dövrü iqlim şəraitindən asılı olaraq dəyişə bilər. Şimal iqlimlərində qış yuxusu sentyabr-oktyabr aylarında başlayır, cənub iqlimlərində isə noyabra qədər davam edə bilər. Florida və Meksika körfəzi sahillərində dekabr-fevral aylarında fəal olan nümunələr qeydə alınmışdır. Temperatur 19 dərəcə Selsi və ya daha aşağı düşdükdə ilan qış yuxusuna gedir. Bu dövr tək başına, ilan tərəfindən qazılmış və ya mövcud olan məməli yuvalarında keçirilir. Qazmaq üçün ilan başını torpağa basır və irəli-geri hərəkət edir. Qış yuxusu üçün bu yuvalar 25 sm və ya daha çox dərinliyə qədər gedir. Müdafiə davranışı Şərq donuzburun ilanı təhlükə hiss etdikdə boynunu genişləndirir və başını yerə qaldırır, kobraya bənzəyir. Həmçinin tıslayır və ağzını bağlayaraq zərbə endirir, lakin dişləməyə çalışmır — bu davranış "blöf" adlanır. Bu təhdid effektiv olmadıqda, ilan tez-tez arxası üstə çevrilir və ölü kimi davranır, hətta xlorakdan iyrənc qoxu buraxır və dilini ağzından çıxarır. Bir nümunə 45 dəqiqə ölü kimi davrandıqdan sonra hərəkətə başlamışdır. Bu "ölü kimi davranma" davranışı su mühitlərində də müşahidə edilmişdir. Qidalanma Şərq donuzburun ilanı əsasən suda-quruda yaşayanlarla qidalanır və xüsusilə quru qurbağaları sevir. Bu ilan quru qurbağaların ifraz etdiyi toksinlərə qarşı müqavimətə malikdir. Bu immunitetin böyrəküstü vəzilərinin böyük miqdarda hormon ifraz etməsindən qaynaqlandığı düşünülür. Çoxalma Şərq donuzburun ilanları aprel və may aylarında cütləşir. Həm erkək, həm də dişi ilanlar bu mövsümdə birdən çox cütləşə bilər. Cütləşmə prosesi 3 günə qədər davam edə bilər. Bəzən sentyabr və oktyabr aylarında ikinci cütləşmə dövrü baş verir. Dişilər bu zaman yeni yumurta qoymaq əvəzinə spermanı saxlayır və onu yaz aylarında istifadə edir. Erkəklər dişilərin buraxdığı feromon izlərini izləyir. Bəzi dişilər yumurta qoymaq üçün uyğun şəraitdən keçərək icma yuva sahələrinə çatır. Yumurtalar kiçik torpaq çökəkliklərinə, məməli yuvalarına və ya qayaların altına qoyula bilər. Zəhər Heterodon platirhinos zəif zəhərli bir növdür və insanlar üçün ölümcül deyil. Heterodon "fərqli diş" deməkdir və bu, üst çənənin arxa hissəsindəki böyümüş dişlərə istinad edir. Bu dişlər ovlarına zəif, suda-quruda yaşayanlara xas zəhər yeridir. Dişlər zəhəri ilanın Duvernoy vəzisindən alır. Dişlənmiş insanlar, əgər ilanın tüpürcəyinə qarşı allergiyası varsa, yerli şişkinlik, yanma, rəng dəyişikliyi və yaradan qanaxma yaşaya bilər, lakin insan ölümləri qeydə alınmamışdır. İnsan təsiri İnsanlar çirklənmə və pestisid zəhərlənməsi, yaşayış mühitinin məhv edilməsi, nəqliyyat vasitələri ilə ölümlər və qəsdən ovlama ilə ilan populyasiyasına təsir göstərir. Digər araşdırmalar göstərir ki, H. platirhinos-un ölümünə səbəb olan digər insan təsirləri yollarla bağlıdır. Laura E. Robson və Gabriel Blouin-Demers tərəfindən aparılan bir araşdırmada, şərq donuzburun ilanının asfalt yolları keçməkdən çəkindiyi və populyasiyaların təcrid olunmasının artdığı müəyyən edilmişdir. İlanlar asfalt olmayan yolları keçə bilər, lakin nəqliyyat vasitələri ilə toqquşmalardan ölüm riski daha yüksəkdir. Qorunma H. platirhinos növü Beynəlxalq Təbiətin Qorunması İttifaqının (IUCN) Təhlükə Altında Olan Növlərin Qırmızı Siyahısında "Narahatlıq doğurmayan" (LC) kimi təsnif edilmişdir (Qiymətləndirmə ili: 2007). Lakin bu növ, xüsusilə şimal-şərq yayılma sahəsində, getdikcə daha çox qorunma tələb edən bir növə çevrilir. Şimal-şərq ABŞ-nin beş ştatında (Konnektikut, Nyu-Hempşir, Nyu-York və Rod-Aylend) "siyahıya alınmış" qorunma statusuna malikdir. Populyasiyanın azalmasının səbəbləri arasında yaşayış mühitinin itirilməsi və parçalanması, yol ölümləri, ətraf mühitin pozulması və qəsdən öldürmə var.
https://www.marylandzoo.org/animal/eastern-hognose-snake/
https://ontarionature.org/programs/community-science/reptile-amphibian-atlas/eastern-hognosed-snake/
https://www.mass.gov/info-details/learn-about-eastern-hog-nosed-snakes
https://www.wiltonpreserve.org/conservation/eastern-hognose-snake
https://kids.kiddle.co/Eastern_hognose_snake
https://ksoutdoors.com/Services/Threatened-and-Endangered-Wildlife/All-Threatened-and-Endangered-Species/Eastern-Hognose-Snake
Tarix : 7 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
