Rice–Ramsperger–Kassel–Marcus (RRKM) nəzəriyyəsi - Kimyəvi reaksiya sürətləri və reaksiya mexanizmləri barədə bir nəzəriyyə. Mahiyyəti Bu nəzəriyyə, molekulların enerji səviyyələri və reaksiya koordinatlarının təsiri ilə bağlı müxtəlif aspektləri izah etməyə çalışır. RRKM nəzəriyyəsi xüsusilə kimyəvi reaksiya mexanizmlərinin və aktivləşmiş komplekslərin davranışlarını izah edən vacib alət olaraq tanınır. Tarix RRKM nəzəriyyəsi 1940-cı illərdə Rice, Ramsperger, Kassel və Marcus tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. Bu nəzəriyyə, molekullarda aktivləşmiş komplekslərin yaradılması və onların reaksiya mexanizmi ilə əlaqədar izahları ilə təməl alətlərdən biri oldu. Qeyd etmək lazımdır ki, nəzəriyyənin əsasını atmış olan bu alimlər, daha əvvəl müstəqil olaraq reaksiya mexanizmlərinin müzakirəsində iştirak edirdilər. Əsas prinsiplər RRKM nəzəriyyəsinin əsas məqsədi, aktivləşmiş kompleksin davranışlarını və reaksiya sürətlərini təhlil etməkdir. Bu nəzəriyyə bir neçə əsas prinsipi əhatə edir: - Enerji səviyyələri: Molekullar arasında enerji ötürülməsi və enerji səviyyələrinin əhəmiyyəti. Bu nəzəriyyə, kimyəvi reaksiyanın aktivləşmiş kompleksin yaratdığı enerjiyə və müvafiq olaraq bu enerji səviyyələrinin reaksiyanı necə təsir etdiyinə diqqət yetirir. - Aktivləşmiş komplekslər: Reaksiya zamanı molekulların kimyəvi reaksiyaya girməzdən əvvəl yaranan yüksək enerjili vəziyyətlər. Bu aktivləşmiş komplekslər çox vaxt qısa müddət ərzində reaksiya verərək daha sabit məhsullar əmələ gətirirlər. - Sürət və reaksiya koordinatları: Kimyəvi reaksiya sürətini təyin edən faktorlardan biri də reaksiya koordinatıdır. Bu, reaksiya zamanı molekulların keçdiyi energetik yol və həmin yolun aktivləşmiş kompleksin yaranmasında necə rol oynadığını əhatə edir. Tətbiq sahələri RRKM nəzəriyyəsi bir çox kimyəvi reaksiyalarda tətbiq olunur. Aktivləşmiş komplekslər və reaksiya koordinatları nəzərə alınaraq, nəzəriyyə müxtəlif kimyəvi reaksiyaların sürətini və mexanizmini izah edə bilər. Bu nəzəriyyə, daha əvvəlki klassik nəzəriyyələrə əsaslanaraq, daha ətraflı və dəqiq nəticələr təqdim edir. Riyazi ifadəsi: k(E)= (P(E)*ρ(E))/Q(E) Burada: k(E) – Reaksiya sürəti, aktivləşmiş kompleksin enerji səviyyəsi E üçün. P(E) – Reaksiya koordinatına uyğunlaşan vəziyyətlərin sayı, yəni bir reaksiya mexanizminin keçdiyi aktivləşmiş komplekslərin mümkün enerji səviyyələrinə uyğun olan say. ρ(E) – Aktivləşmiş kompleksin enerji səviyyəsi E üçün enerjilərin sıxlığı, yəni müəyyən bir enerji səviyyəsində mövcud olan vəziyyətlərin sayını ifadə edir. Q(E) – Aktivləşmiş kompleksin enerjisinin normalizə edilmiş bölünməsi, bu, ümumiyyətlə molekulların enerji paylanması ilə əlaqədar bir faktordur. Bundan əlavə, RRKM nəzəriyyəsi bir çox hallarda Marcus nəzəriyyəsi ilə birlikdə işləyir, çünki Marcus nəzəriyyəsi aktivləşmiş kompleksin enerji səviyyəsi ilə əlaqədar daha dəqiq bir analiz təqdim edir.
https://en.wikipedia.org/wiki/RRKM_theory
https://en.wikipedia.org/wiki/IUPAC_Color_Books#Gold_Book
https://goldbook.iupac.org/terms/view/R05391.html
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0069804008702061
https://chem.libretexts.org/Bookshelves/Physical_and_Theoretical_Chemistry_Textbook_Maps/Advanced_Theoretical_Chemistry_(Simons)/08%3A_Chemical_Dynamics/8.01%3A_Theoretical_Tools_for_Studying_Chemical_Change_and_Dynamics
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://epgp.inflibnet.ac.in/epgpdata/uploads/epgp_content/S000005CH/P000661/M026186/ET/1515648242CHE_P6_M21_etext.pdf
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.prsu.ac.in/admin/theme/tender/3302.pdf
chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://vallance.chem.ox.ac.uk/pdfs/UnimolecularReactionNotes.pdf
https://www.slideshare.net/slideshow/47rrkmtheory11-190428142321/181966722
https://www.slideshare.net/slideshow/chemical-dynamics-introrrk-rrkm-theory/242760774
https://pubs.acs.org/doi/10.1021/ed5001312
Tarix : 22 yanvar 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
