Reaktans effekti (Reactance Effect) - İnsanların azadlıqlarını və seçimlərini məhdudlaşdıran bir vəziyyətdə daha çox qarşı çıxma və ya o məhdudiyyətə qarşı daha çox maraq göstərmə davranışı. Bu, psixologiya və davranış elmi sahələrində çox yayılmış bir fenomendir. Əhəmiyyəti - Marketinq və reklamlarda: Reklam və satış strategiyalarında reactance effektinin baş verməsi, çox təkrarlanan və ya məcburi görünən mesajların məhsul və ya xidmətə olan marağı azaldıra bilər. İnsanlar daha çox seçmək istədiklərini hiss edirlər və təzyiq altında olmamağa üstünlük verirlər. - Siyasət və ictimai məsələlərdə: İnsanlar öz fikir və davranış azadlıqlarına müdaxilə edilməsini istəmirlər. Buna görə də, bir qanun və ya təlimat təkid edildikdə, insanlar əksinə, həmin qanuna qarşı daha çox müqavimət göstərə bilərlər. - Təhsil və inkişafda: Təhsil prosesində müəllimlər və təlimçilər reactance effektini nəzərə almalı və tələbələrə çox sıxışdırıcı təlimatlar verməməlidirlər. İnsanlar öz öyrənmə yollarına müdaxilə edilməsini istəməzlər, bu səbəbdən tələbələrin daha azad, yaradıcılığa imkan verən mühitlərdə daha yaxşı nəticə vermələri mümkündür. Həddindən artıq təzyiq və məcburiyyətlər, tələbələrin öyrənmə həvəsini azaldır və motivasiyasını aşağı sala bilər. - Şəxsi münasibətlərdə: Reactance insanlar arasındakı münasibətlərdə də rol oynayır. Məsələn, bir şəxs digərinin davranışlarını çox nəzarət etməyə çalışarsa, qarşı tərəf buna qarşı çıxaraq daha az idarə edilən və sərbəst olmaq istəyəcəkdir. Birinin seçiminə müdaxilə edildikdə, o şəxs öz azadlığını qorumağa çalışır və bəzən bu da münasibətlərdə gərginliyə səbəb ola bilər. - İnsan davranışlarının anlayışında: Reactance effektini başa düşmək, insan davranışlarını daha yaxşı anlamağa kömək edir. İnsanlar həmişə öz azadlıqlarını qorumağa çalışdıqları üçün, onların seçimlərinə müdaxilə edən hər hansı bir şey, onları daha çox o şeyə cəlb edə bilər. Bu effektin dərindən anlaşılması, sosial elmlər, psixologiya və marketinq sahələrində daha effektiv strategiyalar inkişaf etdirməyə imkan yaradır. Qısacası, reactance effect insanların azadlıq və öz qərarlarını qorumağa çalışdıqları üçün çox əhəmiyyətlidir. Bu effektin nəzərə alınması, fərqli sahələrdə daha uğurlu yanaşmaların tətbiqinə imkan verir. Müsbət cəhətləri - Fərdi azadlıqların qorunması: Reactance insanın öz azadlıqlarını və müstəqilliyini qorumağa yönəlmiş bir təbii reaksiyadır. Bu, insanların öz həyatlarında daha çox nəzarətə sahib olmalarını və öz seçimlərini sərbəst şəkildə etmələrini təmin edir. Bu şəkildə, insanlar daha çox özlərini dəyərləndirilmiş və hörmətlə qarşılanmış hiss edirlər. - Motivasiya və iradə gücü: Bəzi hallarda, reactance insanları daha çox çalışmağa və özlərini təkmilləşdirməyə təşviq edə bilər. - Qərar qəbulu və düşüncə azadlığı: Reactance insanları daha çox düşündürə bilər. Məhdudiyyətlər və təzyiqlər, insanların alternativ yolları düşünməsinə və daha yaradıcı yanaşmalar tapmasına səbəb ola bilər. Bu, fərdlərin daha sərbəst düşünməsinə və fərqli perspektivlərdən yanaşmalar inkişaf etdirməsinə imkan verir. - Qarşılıqlı əlaqələrdə güclü münasibətlər: Əgər münasibətlərdə bir tərəf digərinin seçimlərinə hörmət edirsə, bu, daha sağlam və güclü bir əlaqəyə gətirib çıxara bilər. - Təhsil və öyrənmə müddətində yaradıcı həllər: Təhsil və öyrənmə mühitlərində reactance effektinin müsbət cəhətləri ola bilər. Məsələn, müəllimlər və təlimçilər çox sıx bir şəkildə tələbələrin fəaliyyətlərini idarə etmək əvəzinə, onlara daha çox seçim azadlığı verərək, tələbələrin öz maraqlarına əsaslanan və daha yaradıcı yanaşmalar inkişaf etdirmələrinə imkan yarada bilərlər. - Təzyiqə qarşı mübarizə və sosial ədalət: Reactance sosial məsələlərdə təzyiq və ədalətsizliğe qarşı mübarizəni stimullaşdıra bilər. Mənfi cəhətləri - Qadağalara qarşı həddindən artıq üsyan: Reactance insanlarda bəzən həddindən artıq müqavimətə səbəb ola bilər. Bu, onların əslində onlara faydalı olacağı düşünülən bir şeyə belə qarşı çıxmalarına yol aça bilər. Bu, insanın öz xeyrinə olan şeylərdən belə imtina etməsinə gətirib çıxara bilər. - Sosial qeyri-ədalətə qarşı hədsiz reaksiya: Reactance sosial və siyasi vəziyyətlərdə, insanları çox sərt və ya yersiz qarşı mübarizəyə itələyə bilər. Bəzi insanlar, məsələn, bir qanun və ya hökumət qərarına qarşı çıxmaq üçün heç bir real əsasları olmasa da, sadəcə öz azadlıqlarının məhdudlaşdırıldığını hiss edərək çox radikal mövqeyə sahib ola bilərlər. Bu, sosial sabitliyi poza bilər və heç də həmişə konstruktiv deyil. - İnsanlar arasında gərginlik və düşmənçilik: Reactance mübahisələrə və qarşıdurmalara səbəb ola bilər. İnsanlar, öz seçimlərinə müdaxilə edildiyini hiss etdiklərində, daha aqressiv və qarşı tərəfə düşmənçilik göstərə bilərlər. Bu, şəxsi münasibətlərdə, iş mühitində və ya cəmiyyətin digər sahələrində gərginlik yarada bilər. - Marketinq və reklamlarda nəticəsiz strategiyalar: Reactance marketing və reklam sahələrində də mənfi nəticələrə səbəb ola bilər. Bir məhsul və ya xidmət çox təkrarlanan və zorla təklif edildikdə, müştərilər bunun əksinə olaraq, məhsula olan maraqlarını itirə və ya onu rədd edə bilərlər. Bu, reklamların və satış strategiyalarının uğursuz olmasına gətirib çıxara bilər. Bəzi təcili və təlqin edən təkliflər, əksinə, insanların daha çox qərarsızlıq və narazılıq hiss etmələrinə səbəb ola bilər. - Təhsil və öyrənmə prosesində səmərəsizlik: Təhsil sahəsində, əgər tələbələrə çox sıxışdırıcı və təzyiqli yanaşmalar tətbiq edilərsə, bu, onların daha az motivasiya olmasına və öyrənməyə qarşı müqavimət göstərmələrinə səbəb ola bilər. Beləliklə, reactance tələbələrin təhsildən uzaqlaşmasına və ya daha az effektiv öyrənmələrinə yol aça bilər. Öyrənənlər özləri üçün daha sərbəst və müstəqil bir mühitdə öyrənmək istəyirlər, buna görə də onları həddindən artıq tələblərlə və təzyiqlərlə məhdudlaşdırmaq, təhsil prosesini mənfi təsir edə bilər. - Şəxsi münasibətlərdə etibarın zədələnməsi: Reactance insanlar arasında etibarın pozulmasına və münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb ola bilər. Əgər bir tərəf digərinin hərəkətlərini çox nəzarət etməyə çalışarsa, bu, münasibətlərdə soyuqluğa və ya anlaşılmazlığa yol açar. Bu cür məhdudiyyətlər, xüsusilə münasibətlərdə qarşılıqlı hörmət və anlayışa zərər verə bilər.
https://www.brooketully.com/reactance-effect/
https://study.com/academy/lesson/psychological-reactance-theory.html
https://tactics.convertize.com/definitions/psychological-reactance
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4675534/#:~:text=Reactance%20is%20an%20unpleasant%20motivational,perceived%20magnitude%20of%20the%20threat.
https://marcommodels.com/reactance-theory-how-reactance-affects-behavior-and-decision-making/
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0022103118307121
https://www.braingineers.com/post/psychological-reactance
https://www.researchgate.net/publication/240218056_Reactance_Theory_-_40_Years_Later
Tarix : 21 dekabr 2024
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
