Qaya çiliyası və ya qaya yerdolanı ("Ochetorhynchus melanurus") - "Furnariidae" fəsiləsinin, "Furnariinae" yarımfəsiləsinə aid olan bir quş növü. Taksonomiya və sistematika Qaya çiliyası əvvəllər öz cinsi olan, "Chilia" cinsinə daxil edilirdi. İndi isə "Ochetorhynchus" cinsinə daxildir və düzdimdik yerdolanı ("O. ruficaudus"), qaya yerdolanı ("O. andaecola") və zolaqlıquyruq yerdolanı ("O. phoenicurus") ilə birlikdə təsnif edilir. İki yarımnöv tanınır: "O. m. melanurus" və "O. m. atacamae". Təsvir Qaya çiliyası 18–19 sm (7,1–7,5 düym) uzunluğunda və 31–40 qram (1,1–1,4 unsiya) çəkiyə malikdir. Nominal yarımnöv "O. m. melanurus"un yetkin fərdlərinin nazik ağ superciliumu (qaş üstü xətti), tünd qəhvəyi lores və aurikularları, ağ yanaqları var. Üst hissələri əsasən tünd qəhvəyi rəngdədir, sağrı və quyruqüstü örtükləri qırmızımtıldır. Quyruğu əsasən qara-qəhvəyi rəngdədir və ən xarici cüt lələklərin əsasında və xarici hissəsində qırmızımtılı rəng var. Üst qanad örtükləri tünd qəhvəyi, qanadları isə tünd qəhvəyi rəngdədir və geniş qırmızımtıl zolaq var. Boğazı ağ, sinəsi tüstü boz, qarnı solğun qəhvəyi, yan tərəfləri və quyruqaltı örtükləri qırmızımtıldır. Gözləri qəhvəyi, üst çənəsi qara, alt çənəsi açıq boz rəngdədir və qara ucu var. Ayaqları və pəncələri qaradır. Cavan fərdlərin bel lələklərinin kənarları açıq rəngdədir və alt hissələrində zəif zolaqlar var. "O. m. atacamae" yarımnövü nominal yarımnövdən daha açıq və qumlu rəngdədir. Superciliumu daha ağ və daha fərqlidir. Üst qanad örtükləri boz-qəhvəyi, sinəsi açıq boz rəngdədir və ağ zolaqlar var. Yan tərəfləri açıq qəhvəyi rəngdədir. Dimdiyi daha qısa və daha nazikdir. Yayılması və yaşayış mühiti Qaya çiliyası Çilinin şimal-mərkəz və mərkəz hissələrinə endemikdir. "O. m. atacamae" yarımnövü Atakama bölgəsindəki Huasco əyalətindən Kokimbo bölgəsinə qədər tapılır. "O. m. melanurus" yarımnövü isə daha cənubda, Valparaíso bölgəsindəki San Felipe de Aconcagua əyalətindən "O'Higgins" bölgəsindəki Kolçagua əyalətinə qədər olan ərazilərdə rast gəlinir. Qaya çiliyası quru kolluqlarda, qayalıq yamaclarında və seyrək bitki örtüyü olan qayalıqlarda yaşayır. Yüksəklik diapazonu ilə bağlı konsensus yoxdur. Çoxalma mövsümündən kənarda dəniz səviyyəsində də rast gəlinir. Çoxalma mövsümündə müxtəlif müəlliflər onun yüksəkliyini 2200–3000 metr (7200–9800 fut) arasında qeyd edirlər. Hərəkət Qaya çiliyasının miqrasiya modeli tam olaraq təsvir edilməyib, lakin növün may-avqust aylarında cənub yarımkürəsinin qışında yüksək yüksəkliklərdən aşağıya doğru hərəkət etdiyi güman edilir. Qidalanma Qaya çiliyasının qidası əsasən Orthoptera və Lepidoptera kimi buğumayaqlılardan ibarətdir, lakin həmçinin "Tristerix" növləri və "Ephedra chilensis" kimi bitkilərin toxum və meyvələrini də yeyir. Adətən tək başına qidalanır, qayalardan və kollardan yemək toplayır və yarıqları da araşdırır. Çoxalma Növün monoqam olduğu və çoxalma mövsümünün sentyabr-mart aylarında cənub yarımkürəsinin yaz və yay aylarında olduğu güman edilir. Ən azı "atacamae" yarımnövündə cütlər iyun ayında formalaşır. Yuva quru budaqlardan hazırlanmış top şəklindədir və lələklərlə döşənir. Adətən qaya yarıqlarında yerləşir, bəzi hallarda torpaq yamaclarında və kənd binalarında da tapılmışdır. Yuva 3–4 yumurta ilə doludur. İnkubasiya müddəti və balaların uçma vaxtı məlum deyil. Hər iki valideyn balaları qidalandırır. Status "IUCN" qaya çiliyasını "Ən Az Narahatlıq Doğuran" kimi qiymətləndirib. Məhdud yayılma sahəsinə malikdir və populyasiya ölçüsü məlum olmasa da, sabit olduğu güman edilir. Dərhal təhlükələr müəyyən edilməyib. Nisbətən nadir hesab olunur. Bir neçə qorunan ərazidə rast gəlinir və ovlanması qadağandır.
https://ebird.org/species/crachi1
https://en.wikipedia.org/wiki/Crag_chilia
https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=C04BE0E8950BA440
https://birdsoftheworld.org/bow/species/crachi1/cur/introduction?printable
https://xeno-canto.org/species/ochetorhynchus-melanurus
https://www.inaturalist.org/taxa/144690-Ochetorhynchus-melanurus
https://www.oiseaux.net/birds/crag.chilia.html
https://animalia.bio/crag-chilia#google_vignette
https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=426EA771
Tarix : 23 fevral 2025
Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır.
