Qara üzlü meymun (Sapajus apella) - Cənubi Amerikanın tropik meşələrində yaşayan, çox sosial, ağıllı və adaptasiya qabiliyyəti yüksək olan primat növü. Bu meymun, öz xüsusiyyətləri ilə çox maraqlı bir varlıqdır, həm fiziki cəhətdən, həm də davranışları ilə diqqət çəkir. Onların sosial həyatları, qida tapma bacarıqları və ekosistemdəki rolu, bu növün təbiətdəki əhəmiyyətini daha da artırır. Fiziki xüsusiyyətləri Qara üzlü meymunlar, orta ölçülü primatlardır. Erkəklərin bədən uzunluğu 45-55 sm, dişilərin isə 40-50 sm arasında dəyişir. Quyruqları 45-60 sm uzunluğunda ola bilər və bu uzun quyruq onlara ağaclar arasında hərəkət etməyə kömək edir. Bu meymunların bədənində qəhvəyi və qara rənglər üstünlük təşkil edir, lakin başlarında və üzlərindəki qara tüklər onları "qara üzlü" adlandırmağa səbəb olur. Qara üzlü meymunların üzündəki xüsusi qara tüklər çox nəzərə çarpır və onların simalarına müəyyən bir ciddiyyət və tanınma əlavə edir. Bu primatlar, qırmızı və sarı rəngli detallara da malikdirlər və bəzən bu rənglər bədənlərinin digər hissələrində də müşahidə olunur. Ətraf mühit və yaşama sahəsi Sapajus apella növü, Cənubi Braziliya, Paraqvay və Boliviyanın tropik və subtropik meşələrində tapılır. Bu meymunlar, geniş ərazilərdə yaşayan, çox çevik heyvanlardır. Onlar sıx meşəliklərdə və yağış meşələrində yaşayırlar, çünki bu ərazilər onlara həm qida, həm də təhlükəsiz sığınacaq təmin edir. Bu meymunlar, yüksək ağacların budaqlarında və sıx yarpaqlı sahələrdə çox rahatlıqla hərəkət edə bilirlər. Qara üzlü meymunlar, ağaclar arasında sərbəst hərəkət etmə bacarığına sahib olduqları üçün, çox geniş əraziləri qısa müddətdə tək başlarına kəşf edə bilirlər. Eyni zamanda yerə enib, yerdə də hərəkət edə bilirlər, amma daha çox ağaclarda yaşayırlar. Sosial həyat və davranış Qara üzlü meymunlar çox sosial heyvanlardır və böyük qruplar şəklində yaşayırlar. Qrupları ümumiyyətlə 10-20 fərddən ibarət olur, lakin daha böyük qruplar da müşahidə edilə bilər. Bu meymunlar, qrup daxilində iyerarxik struktura malikdirlər. Hər qrupda liderlər və fərqli sosial rolları olan fərdlər mövcuddur. Qrupda erkəklər arasında iyerarxiya çox vaxt ərazinin qorunması və dişilərin seçilməsi ilə əlaqədardır. Qara üzlü meymunlar çox səslənən heyvanlardır və müxtəlif səslər çıxararaq ünsiyyət qururlar. Bu səslər təhlükəyə qarşı xəbərdarlıq etmək, qida tapmaq və qrup üzvləri arasında əlaqə saxlamaq məqsədini daşıyır. Bundan əlavə, bədən dili və üz ifadələri də onlar üçün çox əhəmiyyətlidir. Məsələn, mülayim davranışlar və tərifləyici hərəkətlər, sosial əlaqələri gücləndirmək üçün istifadə olunur. Qida tərzi Qara üzlü meymunlar omnivordur, yəni həm bitki, həm də heyvan mənşəli qidalarla qidalanırlar. Onlar meyvələr, toxumlar, çiçəklər, ağac qabıqları, giləmeyvələr və bəzi hallarda həşəratlar, kiçik heyvanlar və yumurtalarla qidalanırlar. Qida tapmaq üçün çox çevik əllərini və dişlərini istifadə edirlər. Bu meymunlar əlləri ilə çox yaxşı işləyirlər və mürəkkəb alətlərdən istifadə etmək qabiliyyətinə sahibdirlər. Onlar, məsələn, qoz-fındıqları açmaq və ya bəzi bitkilərin meyvələrini əldə etmək üçün daşlardan və digər təbii alətlərdən istifadə edirlər. Bu xüsusiyyət, onların çox ağıllı primatlar olduğunu göstərir. Təhlükələr və qorunma vəziyyəti Qara üzlü meymunlar, təbii yaşayış mühitlərinin azalması və qeyri-qanuni ovlanma səbəbindən ciddi təhlükələrlə qarşı-qarşıyadırlar. Yaşadıqları ərazilərin ticarət məqsədilə kəsilməsi, meşələrin məhv edilməsi və yaşayış sahələrinin dağıdılması, bu primatların sayını azaldır. Həmçinin, qeyri-qanuni heyvan ticarəti də bu növü təhdid edir.

İstinadlar

https://www.inaturalist.org/taxa/496700-Sapajus-apella

https://zocayproject.com/black-capped-capuchins-sapajus-apella-fatuellus/

https://www.gbif.org/species/7477334

https://www.inaturalist.org/taxa/496700-Sapajus-apella/browse_photos

https://xeno-canto.org/species/Sapajus-apella

https://ru.wikipedia.org/wiki/Sapajus

https://www.sciencedirect.com/topics/biochemistry-genetics-and-molecular-biology/sapajus-apella

Tarix : 27 fevral 2025